Waarom Drones gevaarlijker zijn dan hamers (en niet zelfrijdende auto's)

Sinds oudsher wordt techniek zowel constructief, als deconstructief gebruikt. Met een hamer kan gebouwd worden, met een strijdbijl maakten hele legers elkaar soms een kopje kleiner. Toch is sommige techniek inherent gevaarlijker dan hamers. Waarom?

Om een hamer crimineel te gebruiken, moet je een mens-tot-mens gevecht aangaan, en kan je één slachtoffer tegelijk maken, met het risico dat het geweld zich onmiddellijk tot jouw keert. Met je kloten voor het blok, of, zoals Nassim Taleb het poëtischer zegt, Skin in the game. Daarbij ga je dwars door biologische zwaar verankerde psychologische remmingen heen. Eén van de morele dilemma’s in een onderzoek stelt dat tientallen mensen op het spoor gespaard kunnen blijven, door één mens te offeren. Neurowetenschapper Stephen Kosslyn vraagt zijn proefpersonen of ze hiertoe daadwerkelijk - van mens-tot-mens - iemand uit de trein op de wissel zouden gooien. Praktisch niemand blijkt hiertoe bereid. Echter, als gevraagd wordt of ze in een verkeerscentrale op afstand op een knop zouden drukken, waardoor de persoon op het juiste moment uit de trein op de wissel valt en zo alle mensen op de rails gered zijn, zegt een aanzienlijk aantal proefpersonen hiertoe bereid te zijn.  

Gewelddadig gebruik maken van een hamer, gebeurt hooguit (a) per ongeluk, dus niet intentioneel, vaak leidend tot zelfverwonding, (b) uit “noodweer”, waar gelukkig mensen nooit of slechts zeer zelden in terecht komen, of (c) door een echt zieke geest, die dan ook nog waarschijnlijker effectievere technieken zal kiezen om kwaad aan te richten. Een hamer kan je niet intentioneel gewelddadig gebruiken, zonder je anonimiteit op te geven en dus zonder jezelf psychologisch bloot te geven als extreem gewelddadig. Je moet psychologisch dus echt over de grens gaan, gek worden. Tenzij het uit noodweer is, is het absoluut niet verdedigbaar. Ondanks dat de hamer aangepast als strijdbijl in veldslagen in man-tot-man gevechten aan veel krijgers het leven heeft gekost (opgehitst “noodweer”), is de hamer dus letterlijk en figuurlijk hanteerbaar gebleken voor de mensheid, want de hamer was al beschikbaar bij soorten die evolutionair aan Homo Sapiens voorafgingen. Het is echter nog maar de vraag of hedendaagse technieken beheersbaar zullen blijken. Een (vracht)auto, bijvoorbeeld, kan in één slag beduidend meer schade aanrichten dan een hamer, maar wordt desondanks zeer zelden intentioneel als moordwapen gebruikt (b en c), terwijl per ongeluk er vele duizenden mensen per jaar in en/of door auto’s om het leven komen, of zwaar lichamelijk letsel oplopen. Dan hebben we het niet over andere gunstige, dan wel schadelijke gevolgen van automobiliteit. Feitelijk is het besturen van een auto vergelijkbaar met het hanteren van een hamer: om het opzettelijk gewelddadig te gebruiken, moet je jezelf psychologisch extreem blootgeven als een extreem gewelddadige persoon. Je moet het bovendien zelf doen, fysiek, dwars door alle ingebakken bio-psychologische weerstanden heen. 

Voor sommige technologieën is dit volstrekt anders. Een drone, bijvoorbeeld, kan met hetzelfde gemak – op afstand – gebruikt worden voor “goede” doeleinden (bijvoorbeeld fotografie, filmen) als voor terroristische aanslagen, verspreiding van chemicaliën, bespioneren, etc. Het inzetten als massavernietigingswapen is nauwelijks ingewikkelder dan het schrijven van een horror-story, het vereist niet dat je zelfs maar aanwezig bent op het voor anderen fatale moment. Een script kan gerechtvaardigd worden in abstractie, zoals terroristische organisaties dat doen door zich op de goede zaak, of god te beroepen. Hiermee kan elke ontwikkeling aan de drone, zelfs vanuit de meest idealistische gedachte, bijvoorbeeld voedseldistributie in moeilijk bereikbare ramplocaties, direct ook worden ingezet om bijvoorbeeld zenuwgas te distribueren in een moeilijk bereikbaar gebied. Slechts de rechtvaardiging is noodzakelijk, het verhaal erachter. En verhalen zijn ook al zo oud als de mensheid, en hebben talloze bloederige strijden gerechtvaardigd, of er zelfs toe aangezet.

“Autonome” techniek kan via "verhalen" worden aangestuurd (code, op afstand). Daar komt nog bij dat het inzetten van drones bij bijvoorbeeld popconcerten, om te filmen vanuit de lucht, niemand zorgen baart, terwijl als iemand met een hamer door het publiek loopt, er direct paniek uitbreekt. Met andere woorden, elke goede inzet van drones, maakt het makkelijker om ze fataal in te zetten. Nassim Taleb spreekt bij autonome techniek van “Skin in the Game”. Een auto kan, nogmaals een veel zwaardere slag geven dan een hamer, maar vanwege de Skin in the game (de bestuurder in de auto) wordt deze zelden intentioneel als moordwapen ingezet. Autonome auto’s zullen een heel ander verhaal worden. Drones zijn dat al. Laten we eerlijk zijn, het is niet voor niets dat in talloze Science Fiction scenario’s drones als het ultieme kwaad worden opgevoerd, bijvoorbeeld in de Netflix serie Colony, of Evil Drone. Achteraf zeggen Wir haben es nicht gewußt (wat veel nationaalsocialisten in WO2 achteraf zeiden ten aanzien van de vernietigingskampen), gaat nog op voor veel publiek, maar niet voor wetenschappers. Toch?