Onzekerheid

Prachtig vond ik het, de Corona-persconferentie deze week. Een premier en een kersverse minister Kuipers, zeker niet de eerste de beste, die openlijk hun onzekerheid benoemen. Met dit virus weet je het nooit, het heeft ons al zo vaak verrast, we weten dat de samenleving nog langer op slot houden nog meer ongewenste gevolgen heeft, maar wat het virus gaat doen, we weten het niet.

Niemand weet dat, ook de “uitstekende” stuurlui niet die vanaf de wal roepen. En dat we het niet weten, ook het RIVM/OMT niet, blijkt al uit de talloze keren dat de voorspellingen niet uitkwamen, of dat het virus anders overgedragen werd dan aanvankelijk werd gedacht. En natuurlijk waren er telkens mensen, die op aspecten vooraf riepen wat achteraf meer accuraat bleek. Als er veel geroepen wordt, heeft er altijd wel iemand het terugkijkend "altijd" al geweten. Maar ook dit is … schijnzekerheid. We leven ons leven in fundamentele onzekerheid, ook al gaan veel dingen zoals we hopen, vrezen, of verwachten. Hoe meer onzekerheid, hoe meer we vasthouden aan onzekerheid reductie, zoals voorspellende technologieën (data-science, AI) en futurologen, die een technologische hemel op aarde beloven, ook al weten we ondertussen echt wel dat iedere nieuwe technologie weer een wereld aan nieuwe onzekerheden (problemen) op zal leveren. Wetenschap is uit twijfel geboren, maar goede wetenschap levert altijd maar weer meer vragen op.

Als er één psychologische grootheid is die we maar wat graag ontkennen, of zelfs elimineren, en die tegelijkertijd stilzwijgend een hoofdrol is toebedeeld in praktisch al ons individueel (en zelfs collectief menselijk) handelen, is het wel onzekerheid. Zeker, aan de basis van ons Westers denken – de wetenschappelijke methode – ligt de twijfel. Al mijn kennen, zo stelde René Descartes, is betwijfelbaar, ik kan niet op mijn zintuigen vertrouwen (het kan zijn dat ik droom en denk dat ik iets echt zie), niet op mijn kennis, maar wel op het feit dat ik twijfel: ik denk, dus ik besta.

Als je onzeker bent - draag ik wel genoeg bij, mag ik er überhaupt wel zijn – is het soms verleidelijk om te kijken naar wat je wel zeker weet. En dat is, verrassend genoeg, dat feitelijk niets is wat het lijkt. Juist, de onzekerheid. Neem al die tevredenheidsonderzoeken, die bedrijven inkopen om te laten zien hoe tevreden cliënten met hun producten zijn, of hoe tevreden werknemers met hun bedrijf zijn. Het zegt niets anders dan dat Marcom-afdelingen er actief in slagen om klanten of medewerkers op de juiste momenten slim opgestelde lijstjes te laten invullen. Daarbij, hoe tevreden bent u bijvoorbeeld met de zorg, als u net te horen heeft gekregen dat u terminaal bent? Hoe ongepast om het überhaupt telkens maar weer te (moeten) vragen. Tenzij je echt onzeker bent over je nut, wat juist als je niets meer voor een ander kan betekenen, wel weer begrijpelijk is. Vind je mijn colleges wel leuk? Misschien snap je er nu weinig van, maar valt het kwartje over 1 jaar, of over 5 jaar. Keurmerken, nog meer rules & regulations, fact-checkers of myth-busters, het is niet de weg hieruit. Onzekerheid is een veel machtiger wapen. Mensen die iets zeker weten, bedrijven die de tevredenheid met hun producten of werkgeverschap breeduit moeten etaleren, zij zijn wat mij betreft op voorhand al verdacht. Of juist niet, ze zijn onzeker en proberen dat met zekerheid te bestrijden.

De laatste jaren ben ik er op gaan letten. Bedrijven die met hun klanttevredenheidsscores of goed werkgeverschapskeurmerken te koop lopen, ben ik steeds meer gaan mijden, net als futurologen, die met prachtige visies zeker menen te weten welke kant de toekomst op beweegt. Zelfingenomenheid met je eigen zekerheden, verraadt steevast dat er geen plek is voor onzekerheden, en dat in geval van individuele uitzonderingen je op niets meer hoeft te rekenen dan “standard procedure”. Aandacht en individueel maatwerk kan juist niet met keurmerken worden afgekocht. Zekerheden betreffen alles in het algemeen en vaak niets en niemand in het bijzonder. Zekerheid is niet te koop, behalve dan de zekerheid dat we het met al onze onzekerheid moeten zien te redden.