Na ons de zondvloed?

Voor de tweede keer binnen een half jaar wordt één van onze kinderen uit huis gezet. Niet omdat ze vervelende of luidruchtige huurders zouden zijn, maar omdat de verhuurder maar een beperkte opslag per jaar mag doorrekenen. Het is zo dat je vanwege je status als student slechts met moeite een huurcontract van een jaar kan krijgen. In deze tijd stijgen de huurprijzen vanwege de grote vraag en het beperkte aanbod (woningnood) zo snel, dat de verhuurbazen een dief van hun eigen portemonnee zouden zijn als ze niet na een jaar met nieuwe huurders opnieuw zouden beginnen, voor een veel hogere prijs. Het geldend gebod (imperatief) in onze samenleving is groei, ergens beter van worden, en dat gekoppeld aan een economie van oneindige groei uit eindige middelen, is het logisch dat mensen onderdak geven en daarmee veiligheid slechts op de zoveelste plaats komt. Bovendien, hoe zou je een Mercedes met aan elke kant twee gigantische uitlaatpijpen op de weg kunnen houden, als je slechts de wettelijk geregelde maximale jaarlijkse huurverhogingen mag doorrekenen? En dan die inflatie …

Mijn jongste zoon, Thorvald, die dus nu op straat komt, woont samen met zijn vriendin. Beiden werken hard, naast hun studie. Thorvald geeft bijles aan Havo/VWO leerlingen in wis- en natuurkunde, zijn vriendin werkt naast haar stage nog in een winkel, en beiden koerieren ze ook nog een paar uur per week voor een bezorgdienst (“goed voor onze lichaamsbeweging”). Hun positieve instelling helpt echter niet om in aanmerking te komen voor een woning.

Soms schaam ik me voor de wereld waarin we onze kinderen hebben gezet. Gelukkig hebben ze heel goed door hoe het werkt. Op weg naar een woningbezichtiging wijst Thorvald me op de “wetmatigheid” dat innovatie – hoe positief of goed bedoeld ook – uiteindelijk volledig wordt geassimileerd binnen het dominerend imperatief. Een mooie innovatie in de VR-bril, bijvoorbeeld, is om de oogbewegingen te volgen en op grond daarvan de beeldkwaliteit hoog te maken in het centrum van je beeldveld (de fovea centralis) en in de periferie lager. Hierdoor gaat er minder (render) capaciteit naar de beeldopbouw en blijft er dus meer processorcapaciteit over voor andere aspecten van de VR-game. Prachtig, maar ondertussen standaard in VR-brillen, en gebruikt om reclameboodschappen te pauzeren als de gebruiker wegkijkt. Inderdaad, de imperatief is verdienen, oneindige groei uit eindige middelen, en dus wordt deze slimme technische innovatie omgebogen, om dát doel te dienen.

Elon Musk betoogt in een internet lezing dat technologische innovatie niet vanzelf tot verbetering leidt. Hij betoogt dat er keihard gewerkt moet worden om tegen te gaan dat mensgemaakte zaken zonder aandacht vanzelf slechter worden. Veel grote technieken, en zelfs hele geavanceerde beschavingen zijn ten onder gegaan, en dat zal zeer waarschijnlijk de onze ook overkomen, nu desastreuzer dan ooit. Dit motiveert Musk te werken aan de ontsnapping: hij wil elke dag hoopvol wakker worden. Zonder ruimtevaartprogramma geen perspectief, enkel depressief. Musk ziet dus de gevaren, en meent vandaaruit kennelijk dat alles geoorloofd is, zoals vreselijk dierenleed veroorzaken door bij apen hersenchips te implementeren om “biologische” AI te ontwikkelen. Hij vult gaten met gaten.

Mooie innovaties pakken zo vaak negatief uit. De Wereldbibliotheek en een top encyclopedie (Wikipedia) overal beschikbaar, hoe mooi kan het zijn. En tegelijkertijd de “gepersonifieerde” reclamebubbels waarin we allemaal gevangen zitten als consumptieschapen die de kassa’s laten rinkelen van BigTech in het dominante imperatief en daarmee democratie uithollen. Continu worden we gescreend en ingedeeld naar behoeften, om onze appetijt te kunnen stimuleren met advertenties van de best betalende producent. Het internet is een nutsvoorziening, maar dan wel uiteindelijk toch weer volledig in handen van het grote geld. Net als de huurwoningvoorraad, de politiek en ja … wat feitelijk niet? Marx beweerde al in 1867: “Après moi, le déluge! (Na ons, de zondvloed, toegeschreven aan de maîtresse van koning Lodewijk XV) is the watchword of every capitalist and of every capitalist nation” (Das Kapital, part 1). Dostoyevsky gebruikte deze uitdrukking in The Idiot (1868).

Gelukkig zijn er mooie initiatieven, zoals sociaal ondernemen en CityDeals. Wij hebben de nieuwe generatie hard nodig om uit de ellende te komen. Maar dan moeten we ze wel eerst leefruimte gunnen! Oh ja, en de bewust onbekwamen (the idiots van “na ons de zondvloed”), zoals Musk en huurbazen  moeten we uit hun nek halen.