Onzekerheid 3 (slot)

Juist als je ergens onzeker over bent, maar je je deze onzekerheid niet kunt permitteren, ben je geneigd dit te overschreeuwen. Zo is voor net bekeerden geloof vaak meer een zekerheid, dan een hopen in een zekere mate van vertrouwen. Of onzeker over een partner, terwijl je zo blij bent dat je (eindelijk) iemand gevonden hebt, dat je maar direct in het huwelijk treedt. Het is vanuit dit mechanisme dat ik de Corona zekerheid (wellicht zowel de “waarheid” als de conspiracies) denk te begrijpen. Immers, er is in mijn ogen juist hier sprake van digitization, dichotoom denken: je bent in lijn met de “waarheid”, of je bent een wappie, die alles in twijfel trekt. Zelfs in vriendschappen en huwelijken waar over alles gesproken kan worden, lijkt zo’n met ongepermitteerde onzekerheid beladen kwestie een ware splijtzwam te kunnen worden. Families worden dan uiteengedreven, ouders die hun kinderen niet meer zien en andersom, heel triest.

De psychologie van de onzekerheid biedt hier inzicht. Radicaliseren is een eerste reactie om (tijdelijk) energie te krijgen om van richting te kunnen veranderen. Wellicht het bekendste voorbeeld is verliefdheid, het helpt je de (relationele) koers te verzetten, en bijvoorbeeld het ouderlijk huis of de familiebanden te verlaten, of om te vormen in nieuwe levenspartners. Echter, tijdens de verliefdheid ben je (opnieuw tijdelijk) blind voor de onvolmaaktheden van de ander, en deels van jezelf: liefde maakt blind! Dichotoom, alles of niets, om maar geen cognitieve dissonantie te ervaren. Een ander voorbeeld is als je net iets duurs gekocht hebt, bv een huis, of auto. Er is dan sprake van een soort justificatiedrang, om de juistheid van de keuze te rechtvaardigen (in de psychologie “post decisionele justificatie” genoemd). Confirmation bias speelt een rol bij dit aanvankelijk “radicaliseren”: de neiging om informatie die het eigen geloof bevestigt als “feiten”  te prevaleren boven tegensprekende informatie (“fakenews”). Natuurlijk kunnen mensen die net bekeerd zijn tot bv vegetarisme, of net aan een nieuwe studie zijn begonnen, nog erg fanatiek zijn en iedereen de les willen. Maar niemand heeft de energie om telkens opnieuw op het scherpst van het “spel” (verliefdheid, nieuwe overtuigingen, etc.) te strijden, dus gelukkig komt met de tijd de nuance weer terug. Na de radicale “verliefdheid” (bekering, etc.) krijgt onzekerheid weer een plaats en ontstaat er weer ruimte voor de menselijke maat, voor verbondenheid en nuance. Het verliefde stel dat alleen oog heeft voor elkaar, krijgt op termijn weer oog voor de rest van de wereld. Ik ben meer dan 50 jaar vegetariër, dus heb ik het daar eigenlijk nooit meer over. Bias verbleekt met de tijd.

Toch ben ik deze week geschrokken van precies dit mechanisme: Neil Young en Spotify. Spotify host de Podcasts van ene Joe Rogan, een man met “alternatieve” content ten aanzien van Corona. Corona zit nog in de fase dat we ons niet anders kunnen permitteren dan dat mainstream media en overheden de feiten hebben, en andere geluiden gesmoord moeten worden. Ten aanzien van Corona kunnen/durven we nog niet anders te denken dan in extremen, dichotoom, in waarheden en pertinente onwaarheden.. Maar juist bij iets waar nog veel onzekerheid over is, is met toenemend inzicht de waarheid van vandaag gedoemd ten dele de onwaarheid van morgen te zijn. Voor nuance is het nog te vroeg, in beide “kampen” spelen Cognitieve Dissonantie en Corfirmation Bias nog hoofdrollen. Neil Young wil niet samen met een charlatan op één platform, dus haalde hij zijn muziek van Spotify en vraagt alle medewerkers ontslag te nemen. 

Spotify is ondertussen grotendeels door de knieën gegaan. Maar moeten populisten (meer popsterren volgden Neil) bepalen wat (niet) gehoord mag worden? Dat een ster een verstoft imago een boosterprik geeft, snap ik! Dat de Wired (wetenschap) al 2 artikelen heeft gewijd aan het overzetten van je playlist van Spotify naar bv Apple music, snap ik niet. Onzekerheid toelaten, is de nuance weer een kans geven, en daar draagt dit alles zeker niet aan bij!