Hoopvol!

Eigenlijk ben ik zeer hoopvol, steeds minder mensen ontkennen de schaduwkanten van AI en voortschrijdende technologie en erkennen dat we een hernieuwd respect en ontzag moeten ontwikkelen voor de natuur, inclusief onze menselijke natuur. Tevreden lees ik hoe veel media schrijven over het zoeken naar verandering in ons zelf (bv InnerDevelopmentGoals), in plaats van te knielen voor Bigtech, die als Pandora’s Box iedere “oplossing” gepaard laat gaan met het zaaien van vele nieuwe problemen, die slechts wat tijd nodig hebben om tot wasdom te komen. Mensen zijn prachtige wezens, techniek producerende natuur, die technieken zoals taal, de hefboom en beheersing over energie (vuur) nodig hebben om te kunnen overleven.

Minder tevreden ben ik over het feit dat het middel technologie een doel op zich is geworden, in een liberale commerciële economie, die haast gebaseerd lijkt te zijn op de drive om mensen ontevreden te maken met hun huidige leefpatroon en technieken. Verkopen is misleiden: klanten ontevreden laten worden met hun huidige middelen (vaak terecht, want niet sustainable) en dan te interesseren voor ‘jouw’ nieuwe product (onterecht, want op termijn heeft voortschrijdende technologie vele schaduwzijden en is ze nog minder sustainable).

Eerder noemde ik al even het prachtige boek Moeder Natuur, van filosoof Wouter Oudemans. Oudemans betoogt daarin dat juist in Europa de mensen de eigenschap hebben ontwikkeld dat ze met de zaken waar ze tevreden mee zijn, op den duur niet langer tevreden zijn. Deze niet duurzaamheid van tevredenheid, is de motor achter het vooruitgangsdenken, zo betoogt hij. Vele andere (natuur)volkeren konden tot voor kort in harmonie met hun omgeving en haar bronnen leven, ook al is de mensheid al sinds haar ontstaan een technische soort. Nu is het geloof in vooruitgang, en daarmee dus de korte houdbaarheid van tevredenheid, gekoloniseerd over de hele wereld. Wereldwijd vormt het een krachtig verdienmodel achter (technologische) innovatie, en via de universiteiten en kenniscentra kreeg het recent een extra impuls als LLO Leven-Lang-Ontwikkelen.

Eerlijk gezegd herken ik ontevredenheid zeker als een van de belangrijkste drijfveren van mijn leven. Zo herken ik nu in mezelf een heftige ontevredenheid met de klakkeloze aanname dat AI en autonome technologie ons leven steeds meer gaat bepalen en dat iedereen nu mee moet om de kennisslag niet te verliezen. Ontevredenheid met dat technologieontwikkeling zo snel gaat, dat het een te zware wissel op onze planeet legt. Ontevredenheid met het feit dat het al op 12 april Netherland Overshoot Day was (als alle mensen op de wereld zouden leven zoals de Nederlanders, zouden op die dag alle middelen geconsumeerd zijn die de planeet in een jaar kan produceren), en dat de Earth Overshoot Day in steevast elk jaar eerder komt, van 29 december in 1970 (toen konden we nog bijna met 1 planeet toe zonder reserves op te gebruiken, maar er leefden toen nog hele grote delen van de planeet in grote armoede) tot 29 juli in 2021. Ontevreden met het feit dat iedereen om me heen maar blijft beweren dat we steeds betere technologie krijgen, terwijl we in mijn ogen evident dweilen met de kraan open …

Het gekke is, dat tevredenheid nu niet meer op z’n plaats is, we leven boven onze stand, en alleen al het op peil houden van de huidige stand is teveel gevraagd. Gelukkig is het waarschijnlijk zo dat we als we veel meer zelf gaan doen – samenbouwen aan gemeenschappen, en zelf onze omgeving bouwen, op kleine schaal – we de technologiewedloop kunnen doorbreken. De goede zaken behouden, maar niet per definitie machinekracht, of machinedenkvermogen prefereren boven menselijke kracht. Maar hoe krijgen we de duvel weer in het doosje?

Hiermee ben ik een kind van deze tijd, ontevreden met wat ons “vooruitgangsdenken” ons heeft gebracht. We kunnen veel leren van al die volkeren die in harmonie leefden totdat we onze vooruitgang aan ze opdrongen. Wel ben ik dan weer tevreden met de prachtige uitdaging die voor ons ligt, om me elkaar als 1 mensheid het tij te keren! IDG: “to educate, inspire and empower people to be a positive force for change in society and find a more purposeful way to look at our lives and the lives of the people around us” (www.innerdevelopmentgoals.org/).

The sky is the limit!

Dit was een drukke week, met veel sociale contacten en een behoorlijk aantal lezingen. Daarbij ook een workshop met mijn collega Jan Woldendorp, voor een groep docenten van een technische opleiding met een hoog aantal studenten in het autistisch spectrum. Hoe ga je hiermee om, of hoe voldoe je aan de hippe coachende onderwijsstijl zonder daarmee juist bij deze groep onbewust hoge uitval te realiseren?

 

Bij dergelijke workshops beweer ik vaak dat anders zijn een probleem kan zijn voor 4 partijen: (1) jezelf, (2) de anderen, (3) zowel jezelf als de anderen, of … (4) niemand. Alle 4 mogelijkheden kan ik met eigen ervaringen illustreren, en graag eindig ik dan met te stellen dat mijn eigen anders zijn uiteindelijk "partij" 4 heeft bereikt: het probleem is weg. Uit de ogen die me dan van alle kanten vol onbegrip aanstaren, leidt ik dan helaas alsnog af dat die mening vooral de mijne is. Maar kom op, the sky is the limit, toch?

 

Een andere lezing die ik deze week hield ging over mensen met iets minder verstandelijke mogelijkheden, die met inzet van slimme techniek toch deel kunnen nemen aan het steeds complexer wordende arbeidsproces. Grenzen laten verdwijnen, barrières wegnemen, eigenlijk heeft iedereen het erover, van Nokia’s “Connecting People” tot Adidas’ “Impossible Is Nothing”, tot Apple’s “Think Different”, zodat we als wereldburgers zo veel mogelijk overal toegang hebben. Een wereld en leven zonder grenzen, dat is waar we naar streven. Of ligt het toch anders?

 

Deze week las ik ook het prachtige boek Moeder Natuur van de Nederlandse filosoof Wouter Oudemans, waarin de schrijver betoogd dat feitelijk alles wat de biologie ons biedt, bestaat bij de gratie van … begrenzing (membranen). Ons lichaam zou snel ontbinden, als het niet door strikte begrenzingen feitelijk een bestand vormt tegen het noodzakelijke verval. Van de middelbare school herinneren we ons de tweede hoofdwet van de thermodynamica: alles is in verval. De complexe samenhang van een geïsoleerd systeem dat niet in evenwicht is, neemt af tot er een evenwichtstoestand is bereikt en het systeem volledig uiteen is gevallen. Gelukkig is onze planeet mede dankzij de onophoudelijke variatie en creativiteit die wij natuur noemen, ver van evenwicht, dus er valt letterlijk te (be)leven. Moeder Natuur genereert tijdelijke complexe (en telkens unieke!) bastions – planten, dieren, mensen – die in ons geval soms zelfs 90 jaar het verval kunnen uitstellen, wat in een handomdraai zou gebeuren zonder die begrenzingen (een lichaam zijn in een cyclus die energetisch gevoed wordt door de zon en andere organismen die door de zon gevoed zijn). Verval wordt door “leven” in de vorm van bestanden dus enorm uitgesteld, en zelfs tijdens groeifasen omgekeerd.

 

Het inzicht dat het boek me gaf, was dat streven naar onbegrensdheid volkomen zinloos is. We bestaan bij de gratie van grenzen, of meer biologisch geformuleerd, membranen, die soms zichtbaar zijn (huid) en soms niet (grenzen van de staat, territorium van een dier, kadastrale grenzen van bezit). Sterker nog, ondermijnen van begrensdheid is wellicht een belangrijke oorzaak van bijvoorbeeld massaextinctie en verminderde biodiversiteit. Terugkijkend op ons koloniale verleden, is de grenzeloosheid van sommige van onze voorouders ook een belangrijke oorzaak van de verminderde culturele diversiteit.

 

Omgekeerd heeft strikte begrenzing ons ook superkrachten gegeven. Een laserstraal is een mooi voorbeeld, of een waterstraal die zo begrensd wordt dat je er door het dikste metaal kan snijden. Denk aan de druk die je met je duim op je handpalm uitoefent. Maak in gedachte de duim steeds dunner, tot het een naald is. Met de druk van de duim die even een afdruk zichtbaar maakte in je handpalm, zou je met de naald dwars door je hand prikken!

 

Als je dan denkt aan diversiteit, aan bijvoorbeeld neurodiverse mensen (met een vorm van autisme, AD(H)D, etc.) dan is het veel makkelijker te begrijpen hoe, op een juiste manier ingezet, een hyperfocus kan leiden tot ontwikkelingen/specialismen die tot grote krachten kunnen worden ingezet. We moeten er alleen oog voor hebben, over de grenzen kijken is niet hetzelfde als de grenzen ontkennen. Juist omdat alles bestaat bij de gratie van begrenzing, zou anders zijn geen probleem hoeven te zijn. Maar de begrenzing die wij als samenleving opleggen aan ‘anders zijn’ lijkt door hoe wij onze sociaaleconomische structuur, onderwijs en cultuur inrichten alleen maar groter te worden.

De oplossing ligt niet extern, maar ... IDG's!

Afgelopen maandag wees Willemien Vreugdenhil (kwartiermaker Citydeal Impact Ondernemen bij Ministerie van BZK) me er bij toeval op, ik had er nog nooit van  gehoord: de IDG’s, ofwel Inner Development Goals. Hoewel dit initiatief op iedere respectabele universiteit op de wereld had moeten ontstaan, ging ik er van uit dat het nog wel een jaar of 10 zou duren eer we de focus op onszelf als mensen zouden zetten in plaats van telkens harder op externe technologische oplossingen te gaan inzetten om de grote problemen aan te pakken. Maar het initiatief is er, en ook al in verbinding met universiteiten als Harvard en Oxford. Ik vind het echt een prachtig initiatief! Wat is het?

Naast de in 2015 door de VN geformuleerde Sustainable Development Goals om mondiaal in 2030 een duurzame wereld te hebben - geen armoede meer, goed onderwijs voor iedereen, etc. – ontstonden vanaf 2019 in Zweden de IDG’s, een aanvullend initiatief, noodzakelijk geacht om de 17 SDG’s te kunnen halen. Idee achter het initiatief is dat we in de (dominante) westerse wereld de laatste eeuwen de grote problemen vooral technologisch zijn gaan “oplossen”, en dat deze oplossingsrichting zelf een groot deel van die problemen zijn geworden. Technocratisch hebben we de grens bereikt van hoe we extern onze klimaat-, diversiteit- en voortbestaan problemen op de planeet kunnen aanpakken. In de film op de website van innerdevelopmentgoals.org horen we dat “at the core we are the problem. The way that we’re acting in the world, and the way that we are solving problems is the problem” (Erik Fernholm, oprichter en directeur van het Zweedse 29k). 

Het echte probleem zijn wij dus zelf, zo wordt in dezelfde film op de IDG-site gesteld: egoïsme, hebzucht en apathie. Door onze fixatie op externe oplossingen – technocratie, zijn we onze innerlijke capaciteiten om de (globale) problemen aan te pakken gaan negeren. Voor welbevinden en mentale gezondheid kijken we steeds meer ook naar externe oplossingen, nieuwe technologieën, maar die brengen ons vooral verder weg van onze Inner Development Goals. De groep achter IDG heeft ondertussen in samenwerking met een internationaal team een raamwerk ontwikkeld dat het werken aan de VN SDG’s kan bevorderen. Het bestaat uit 5 categorieën – 1. Zijn (relatie tot jezelf/goed in je vel zitten), 2. Denken (cognitieve vaardigheden), 3. Relateren (geven om zowel de anderen als de wereld), 4. Samenwerken (sociale vaardigheden) en 5. Praktiseren (moed, creativiteit, optimisme en doorzettingsvermogen) – met bij elkaar 23 skills en eigenschappen waarin mensen zich kunnen ontwikkelen.

Dit is in mijn ogen een heel belangrijk initiatief, omdat de VN SDG’s nog steeds de deur wagenwijd openzet voor nog meer technologie, zonder de noodzaak dat we iets aan ons eigen gedrag en wat daaronder ligt te doen. In de afgelopen jaren ben ik er in mijn werk van overtuigd geraakt dat juist daar het probleem ligt: wij gedragen ons als rupsjes-nooit-genoeg in never-ending-land en gaan er massaal vanuit dat uit de wetenschappelijke en technologische laboratoria door middel van nieuwe technologieën de oplossingen komen om de schadelijke gevolgen van dat gedrag beheersbaar te maken. Maar, zoals mijn collega Attila Németh (lector Modelleren van Maatschappelijke Impact) zo treffend stelt, als je een overstroming hebt, is dat een probleem. Als je vervolgens een dijk bouwt los je dat probleem wellicht op, totdat er een dijkdoorbraak plaatsvindt. Dan heb je een groot probleem. Als je de dijk vervolgens nog hoger bouwt, vanwege het steeds verder stijgende water, dan heb je een geweldig probleem opgelost, totdat ook die dijk doorbreekt, want dan heb je een ontzettend groot probleem.

Echte oplossingen moeten we niet enkel buiten onszelf zoeken, maar vooral binnen onszelf. Daar is veel te weinig aandacht op gericht, en juist doordat al het onderzoek vooral extern bekostigd moet worden, en gericht moet zijn op uitdagingen van ondernemingen, zijn we beslist niet vanzelfsprekend gericht op de IDG’s. Juist een psychologische faculteit zou zich hierop moeten richten, gedragsverandering, kennisoverdracht en inzicht verhogen. Want we hoeven niet de toekomst te lijf te gaan als ofwel (onheil) profeten (het gaat mis!) of tovenaars (we vinden wel een technologische oplossing). Daarin zit weer dat dualisme, waar-onwaar, nieuws-fakenieuws. De waarheid en onze kansen liggen in integratie, en de IDG’s vormen een geweldig begin!