Bezige bijtjes, over ambachtelijk werk en opschaalbaarheid

Wij zijn bezige bijtjes. Met opgewekt gemoed en soms forse tegenzin, is het na gedane arbeid vaak goed rusten. Maar waarom doen we ons werk, waartoe en voor wie maakt het een verschil? Ja, natuurlijk, we werken omdat er geld op de rekening moet staan, omdat alles geld kost en we ons al werkend toegang tot dit “alles” kunnen verschaffen. Al werkend produceren we veel, direct en indirect. Van wat meer afstand kun je zeggen dat we door middel van onze arbeid als wereldburgers onze voetafdruk op de planeet realiseren. Juist crisismomenten zoals nu, met krapte op de arbeidsmarkt, bieden daarom uitgelezen kansen tot verandering, want veel van onze activiteiten zijn opschaalbaar en daarmee veel meer belastend voor onze planeet, dan “stuks” ambachten. Hoe zit dat?

Eerst “stuks” ambachten: om 2 keer zoveel te verdienen moet de tandarts ongeveer 2 keer zoveel behandelingen doen, of de bakker 2 keer zoveel broden bakken. Via reproductietechnieken (en later industrialisatie en daarna digitalisering) ontstond steeds meer opschaalbare arbeid. Een hit schrijven, is een mooi voorbeeld van ambacht en daarna opschaalbaar werk, een lied bedenken, spelen en opnemen op de harde schijf, is ambacht, maar bereikt hooguit een paar mensen. Indien je met goede contacten en marketing het tot een wereldhit weet te maken, heb je feitelijk niet meer werk aan het liedje zelf besteed, maar bereikt het wel een veel groter publiek: de hit staat op veel meer geluidsdragers, of in the cloud etc, en is dus veel meer belastend. De koppeling tussen ambachtelijk werk en resultaat/succes is losgezongen van de kwaliteit van het werk. Marketing/verkoop en tientallen schakels tussen ambacht en succes zijn van belang geworden, om de “loterij” tussen song en succes te beïnvloeden. Greaber spreekt van “BullShit Jobs” (BSJ; 2019). Een enkel idee of product kan miljoenen keren gekopieerd worden, wat veel materialen vraagt (bijvoorbeeld opslagcapaciteit in the cloud) of, als het bv om flessenopeners gaat of “AliBabi-rotzooi” kunststof, plastic of ander mensgemaakt materiaal (dat nu al meer massa heeft dan al het organische materiaal op de planeet!).

Stuks werk is niet “bigger than life”. In een huiskamer met demente ouderen gezelligheid brengen, door daar te zijn, te zorgen, behandelen, of een gesprek te voeren met een ander, een stukje lopen met een eenzaam mens, of van een omgewaaide boom een mooi meubelstuk maken, dat zijn allemaal vormen van niet opgeschaald mensenwerk. Hoewel, de verleiding lonkt: een goed gesprek posten als podcast, TikToks van kleine activiteiten online plaatsen. Dit laat zien hoe graag we groter dan ons fysieke leven zelf willen zijn, en waarom opschaalbaar werk zo aantrekkelijk is (al is het deels een loterij).

De crisis. Anders gaan kijken naar opschaalbaar werk, herwaardering voor ambachtelijk “stuks” werk (zonder via apps en smart technology op te schalen), zou bepalend kunnen zijn voor waar we de schaarse arbeidskracht het liefst willen laten werken, als we tegelijkertijd de planetaire voetafdruk niet nog verder willen laten toenemen. Zorg verlenen aan de oude mevrouw in het verpleeghuis, is niet op te schalen, tenzij we met meer techniek gaan werken, bijvoorbeeld zorgrobots. Maar dat mondt erin uit dat de verzorgenden KPI’s zullen gaan invullen op afstand, en verzorging en amusement op afstand zal worden aan en uitgezet, en door smart devices zal worden gerealiseerd. Met andere woorden, het werk wordt schaalbaar gemaakt en daarmee absoluut minder in directe (niet-schaalbare) menselijke verbondenheid.

Ooit was alle muziek die je hoorde het directe gevolg van ambachtelijk “stuk” werk, er bespeelde iemand een instrument. In de negentiende eeuw ontstond de mechanisatie, ponskaarten (draaiorgels en piano’s) en daarna grammofoonplaten. Van ambacht (spelen en opnemen, de Shit) een hit te maken (de BullShit in Graeber’s woorden) vereist tientallen opschaalbare werkers: adviseurs, consulenten, agents, marketing experts. Zij doen de “shit” (het ambachtelijk werk) niet zelf maar trachten de loterij te beïnvloeden. Graeber schat in dat meer dan 70% van alle banen BSJ’s zijn! Naar mijn mening is oog hebben voor ambachtelijk werk en dan niet direct filmen, online zetten en zo dat stukwerk assimileren in het concept van opschaalbaarheid, een belangrijk instrument om arbeid weer duurzaam te maken en af te stemmen op de ecologische (in plaats van economische) kwaliteiten van onze wereld. Maar, eerlijk is eerlijk, ook ik ben een bezig bijtje, en schrijf om groter dan mijn leven te zijn. Ook ik hoop dat mijn blog veel gelezen wordt!