De schaarste omarmen (IDG3)

Verandering is gaande, gedragsverandering! Hoewel we gewend zijn geraakt aan 24/7 beschikbaarheid en levering van zo’n beetje alles dat met geld te koop is, blijven wij schaarste dieren, die juist in schaarste inventief samen aanpakken om te leven in verbondenheid. Nog slechts een paar jaar geleden riepen futurologen dat de toekomst (enkelvoud, alsof er slechts één toekomst is) zou bestaan uit overvloed. Gratis energie en al het andere dat nodig is om goed te leven, zou door slimme technologie (robots) geregeld worden, zo "voorspelden" ze, zodat wij slechts zouden hoeven doen waar we goed in zijn: genieten, relaxen (en verkwisten).

Zo'n 4 keer per jaar geef ik colleges aan hoogopgeleide professionals. Telkens begin ik met de vraag hoe zij denken dat de wereld er over 50 jaar uitziet. Tot vandaag kreeg ik altijd antwoorden waarin robots, technologie, nanotechnologie, zwevend vervoer, kortom science fiction, de overhand had. Als ik de mensen vervolgens vroeg hoe hun gedroomde wereld er over 20 jaar uit zou zien, was technologie meestal als sneeuw voor de zon verdwenen. Men had het over kinderen, vrienden en familie, of over reisbestemmingen, of boeiende kennis opdoen in boeken. Over spirituele voeding in verbinding met familie en vrienden.

Vandaag was anders! In de groep van vandaag werd een wereld geschetst waarin mensen weer op zichzelf en elkaar aangewezen waren, waarin onze energiebehoefte (elektrische apparaten, mobiliteit, verwarming) weer in overeenstemming was gebracht met de seizoenen, waarin de natuur veel dichter bij ons staat en dan niet alleen als bron voor onze behoeften. Minder materieel, meer spiritueel, zei een student treffend. Een andere student betwijfelde of er, behalve misschien een nog ergens volledig geïsoleerd levende stam, over 50 jaar nog wel mensen zijn. Deze twijfel werd door iedereen beaamd.

Er is echt iets veranderd! Als ik achteraf het doel van mijn vragen uitleg (in het kader van UNESCO's Futures Literacy), lachen ze om wat futurologen tot voor kort verkondigden: we moeten ons voorbereiden op een wereld van overvloed, waar technologie ons zal brengen, naar een hemel op aarde (een beetje zoals in Wall-E). De meesten van ons hebben wel zo’n video gezien van een bekende futuroloog op YouTube, waarin wordt 'voorspelt' dat bijvoorbeeld het slimme toilet straks je ontlasting scant, om bij afwijkingen via het Internet of Things een medicijn te bestellen bij de e-apotheek, wat vervolgens per drone bij je thuis wordt afgeleverd. Jij hoeft het alleen maar in te nemen. Geheel automatisch wordt de AI van de huisarts geïnformeerd en na een week volgt de controle (wederom via de scanners/samplers/camera's in de toiletpot). Er hoeven geen mensen aan te pas te komen, schreeuwen ze van het podium, want die maken alleen maar fouten. En met deze bravoure bewijzen ze dat mensen er inderdaad flink naast kunnen zitten!

Corona, oorlog binnen de grenzen van Europa en de energiecrisis hebben geleid tot een snelgroeiend besef dat we met ons gedrag op een dood spoor zitten (blind vertrouwen in technologie en een economisch systeem gebaseerd op oneindige groei uit eindige bronnen). Met onze materiaal- en energieverslaving belasten we de ecologie veel te zwaar! Mentaal - spiritueel – weet iedereen dat. Maar door de polycrisis is het schaarstedier in ons klaarwakker, schreeuwend om zekerheid, wat gezien onze verslaving neerkomt op nog meer techniek, of systemen.

Maar ecologische schaarste biedt de kans de beschikbare bronnen en onze afname daarvan in balans te krijgen. Het genereert eensgezindheid, waar luxe (economische schaarste, want kritisch afhankelijk van geld) juist exclusie (isolatie en protectionisme) genereert. De commons (water, grond, bomen, primaire natuurlijke bronnen, etc.) zijn nu wereldwijd georganiseerd en omgevormd tot verdienmodellen/economie. Hierdoor kan een heel continent een ecologische voetafdruk hebben die 3,6 planeten vereist, waardoor een ander continent tot armoede en rampspoed wordt veroordeeld. Daarom moeten we terugkeren naar onze eigen regionale ecologische commons en onze materiaal- en energiebehoeften dienovereenkomstig aanpassen. Dat vraagt gedragsverandering, IDG 3: Relating and caring for others and the world. Dit vereist groei van ons spirituele wezen, om materiële krimp te “verdragen”. De schaarste omarmen. De bewoners van het Japanse eiland Okinawa, kunnen het: zij leven sober (weinig welvaart, veel welzijn) en worden het oudst van de hele wereld. Wij leren het, we zijn echt op weg. Het was een mooie dag, dank jullie!