Het tussenland, work in progress!

Vorige week schreef ik over polariseren, en hoe we vaak vergeten te kijken naar het gebied tussen de beide extremen, het tussenland (mainstream area), waar de mensen die polariseren vandaan komen. Hoewel begrijpelijk, is het juist zaak om bij polariseren deze “mainstream area” onder de loep te nemen, want polariseren kan een teken zijn dat die een grote revisie behoeft. Vergelijk dit met verbouwen aan je huis. Al wonend kunnen veel gewenste veranderingen worden uitgevoerd, om zo bijvoorbeeld aan de veranderende gezinsomstandigheden te blijven adapteren. Echter, sommige verbouwingen vereisen om tijdelijk het huis te verlaten (tijdelijk ergens anders te wonen), zodat materialen en middelen grondig anders kunnen worden ingezet. Binnen deze metafoor is dat ergens anders gaan wonen dan polariseren. Uitsluitend naar polariseren kijken, is zich richten op gevolgen. Met het speken van "kloven" tussen polen wordt onbedoeld het tussenland (waar de oorzaken gezocht kunnen worden) nihil verklaard. Gevolg: spreken over hoop en hopeloos, of arm en rijk, zonder te kijken hoe hopeloosheid of rijkdom verworven wordt (ten koste van ecologie, planeet, arme landen?). Een kloof (rift, gap) is immers niets.

Een onprettig geworden “mainstream area” wordt door sommigen afgewezen (verlaten), wat sommige achterblijvers koud zal laten. Andere achterblijvers zal dat gaan irriteren, zij zien dit als polariseren (radicaliseren). De reden dat afwijzen of verlaten als radicaliseren gezien wordt, is psychologisch: het tussenland dat lange tijd min of meer voldeed, is in onze denk- en handelwijzen de norm geworden, en bij het ervaren van twijfel zullen velen van ons juist sterker vasthouden aan wat we hebben, diezelfde impliciete norm. Bij onzekerheid val je terug op wat je hebt - je houdt vast -, of je wijst af (vertrekt, vlucht, of verandert). Deze laatste groep wil radicaal “renoveren” (ge-framed als afvalligen). De fanatiek geworden "vasthouders" willen steeds “radicaler” behouden, waarmee ook zij zichzelf buiten het tussenland plaatsen. Beide polen – de “afvalligen” en de “fanatieke achterblijvers” - zijn uit dezelfde onvrede ontstaan, hoewel de gepolariseerde blijvers sterk geïdentificeerd worden met het tussenland. Zo ontstaat de blinde vlek, de kloof, en wordt het tussenland buiten beschouwing gelaten. Laat daar nu juist de derde en grootste groep wonen, de “onverschilligen”, de mensen die het allemaal wel best vinden. Zij zien zowel de veranderingsgezinde, als de conservatieven beiden als enigszins gepolariseerd.

Als echter de situatie in het tussenland meer onhoudbaar wordt, zullen meer mensen uitwijken. Polarisatie en het ontstaan van kloven is, met andere woorden, een signaal van een niet meer volhoudbaar tussenland, dat de noodzaak tot verandering benadrukt. Verandering vindt vaak plaats tussen kleine aanpassingen (local adaptations) en grote crises (long jumps). Local adaptations zijn vaak te prefereren boven long jumps, zoals oorlogen, natuurrampen, epidemieën en revoluties. Revoluties leveren bovendien lang niet altijd op wat men ervan hoopten. George Orwell beschreef dit mooi in Animal Farm, waar de dieren de boerderij van de mensen overnamen, en uiteindelijk de varkens feitelijk de nieuwe mensen (heersers) werden:

The creatures outside looked from pig to man, and from man to pig, and from pig to man again; but already it was impossible to say which was which. (Orwell, 1945).

De polycrises waar we nu inzitten, gaat vele kanten op. Steeds meer mensen vinden minder vanzelfsprekend hun plek in het tussenland, juist ook omdat het tussenland volledig ontgonnen ("gekoloniseerd") is met rules & regulations, verdienmodellen, systemen, protocollen en verwachtingen.

Met name de verwachte oneindige groei vanuit eindige middelen, wordt momenteel gelogenstraft door het zichtbaar worden van de onhoudbaarheid van doorgaan op dezelfde weg, op vele gebieden. Vraagtekens bij BigTech (en in hun kielzog de overheden), bij de ongebreidelde energie- en materiaal verslaving die door hun wordt aangewakkerd, bij energiebedrijven die recordwinsten boeken met overheidsgeld, terwijl mensen massaal in de kou zitten. Steeds meer mensen komen niet mee in de gestandaardiseerde protocollen om zo efficiënt mogelijk te produ-consumeren, aangewakkerd door automatiseringsblindheid. Wie kent niet in de directe vriendenkring mensen met een diagnose van dyslexie, dyscalculie tot AD(H)D en ASS?

De verbouwing is in volle gang, met mooie initiatieven, waaronder Geluk Centraal, en echt hands on, coöperatieve stadsboerderijen. Jaap Fris en Niels Moshagen begonnen een boerderij coöperatie in Empe, waar alles draait om samenwerken met de natuur. Het tussenland is verdord, vanuit de polen krijgt de verbouwing vorm.