Detech technology is nog steeds … technology!

In een discussie hoorde ik iemand zeggen dat, hoewel niet ideaal, kapitalisme (neo-liberalisme) de beste weg was om tot essentiële innovatie te komen. Het argument was dat het vrije spel van vraag en aanbod concurrentie aanmoedigt, waardoor uiteindelijk (zij het soms via omwegen) de beste (meest efficiënte) oplossingen het meest gevraagd zullen worden. Naar mijn mening een zwak argument, dat ik regelmatig tegenkom bij mensen die hun hoop op een volhoudbare wereld grotendeels vestigen op technologie. Ze hopen op technologische innovatie, want ze zien ook wel dat de huidige technologie een rol speelt in de polycrises. Met mijn voorstel voor Detech technology – ik moet eerlijk zijn – vestig ik eigenlijk ook mijn hoop op een volhoudbare toekomst minstens ten dele op … technologie!

Los van het feit dat kapitalisme, net als de planeconomie/communisme en de absolute staatmacht niet de oorzaak maar gevolg zijn van technologische ontwikkelingen/innovatie (enkele weken geleden heb ik dit betoogd), klopt het innovatieargument niet, omdat concurrentie niet vanzelf via innovatie leidt tot verbetering, laat staan tot volhoudbaarheid. Integendeel, veel grote innovaties betreffen “oplossingen” voor niet bestaande problemen, die indien er vraag naar dat product komt, onvermijdelijk zullen leiden tot … problemen. Zo ontstaat een vicieuze cirkel, deze problemen roepen om (kleine) innovaties, die onherroepelijk weer tot nieuwe problemen leiden. Hoe werkt dat?

Denk aan de recente grote innovatie ChatGPT. Waarschijnlijk zat praktisch niemand te wachten op AI die kon schrijven, denken, componeren en zelfs beelden en code kon genereren. Maar nu zit in één klap de hele wereld er mee opgescheept. We moeten ons er toe leren verhouden. Dat het zo snel de hele wereld kon “ontregelen”, kwam door een reeks eerdere “oplossingen”, waaronder het internet, waar ook toen die opkwamen praktisch niemand op zat te wachten. Ook toen leek het aanvankelijk leuke, nieuwe kansen leek te bieden, net als ooit automobiliteit, luchtverkeer en noem het maar op.

De problemen die op zo’n innovatie volgen, zijn aanvankelijk niet (of slechts zeer ten delen) te overzien. Nieuwe problemen met open AI (waaronder ChatGPT) zijn er direct genoeg. Hoe gaat een examencommissie om met scripties die (deels) door open AI zijn gegenereerd, of hoe gaat de wereld er mee om dat binnen de kortste tijd AI gegenereerde content (tekst, muziek, kunst) het internet zal overheersen? Maar vrees niet, de veel diepere problemen zijn voorlopig nog voor praktisch iedereen verborgen. Kortom, het idee dat innovaties in een vrij markt via concurrentie tot toename van volhoudbaarheid leidt, is nergens op gebaseerd.

Omgekeerd weten we wel dat alle innovaties van de afgelopen paar honderd jaar ons precies hebben gebracht waar we nu staan: massa extinctie, een wereldomvattende klimaatcrisis, gevaarlijke afname van bio-, culturele en neurodiversiteit, het overschrijden van de planetary bounderies en een planetaire voetafdruk die passend zou zijn bij een planeet die vele malen groter is dan de onze. Netto resultaat van alle innovatie is dus uiterst negatief, terwijl er ook hele positieve innovaties zijn (geweest). Maar technologie – innovatie op innovatie, in elke denkbare richting, die als een reeks waterkolken alle resources opslokken om verder te groeien – is een monster. Waarom vestig ik dan toch mijn hoop op … technologie?

Toegegeven, ik zie de levens van indigenous peoples, in harmonie met de ecologie waar ze onderdeel van zijn met slechts zeer weinig technologische adaptatie, als een prachtig lonkend perspectief. Maar ook ik ben, net als al mijn door de Verlichting “gewekte” broeders en zusters, energie en materiaal verslaafd. Ik zie niet hoe we in één beweging ons uit onze eigen haren uit het moeras zouden kunnen trekken, zonder dat daar miljoenen (zelfs een paar miljard) mensen voor zouden moeten sterven. Vertragen en verbinden is een belangrijke beweging. Detech technology is echter eveneens noodzakelijk. Concreet, bij elke innovatie gaan we aangeven waar we mee gaan stoppen. Mode? Prima, maar we hebben waarschijnlijk voldoende textiel om 200 jaar nieuwe kleren te kunnen fabriceren. Textiel produceren, stop. Plastic voorwerpen? Prima, maar we produceren geen nieuw plastic, zelfs niet uit aardappelzetmeel. Digitale snelweg sneller? Prima, stoppen we met een groot aantal fysieke snelwegen. Bewustzijn, onze crisis is bovenal een bewustzijnscrisis. Detech technology, we moeten het met elkaar vormgeven, door eerst en bovenal ons bewustzijn te kantelen, en vervolgens, keuzes te maken, te leren zaken achter ons te laten. Alleen dan kan innovatie leiden tot volhoudbaarheid!