Positief! (niet zeggen wat niet te doen, zeggen wat wel te doen)

Al een behoorlijke tijd loop ik er over te malen. Wat is dat toch? Het lijkt verboden te zijn om te zeggen, of schrijven dat we iets niet (of minder) zouden moeten doen. 'Nee', zeggen de goedbedoelde adviseurs, 'benoem het gewenste gedrag'. Vertel niet, om een voorbeeld te noemen, dat mensen elkaar niet moeten buitensluiten, maar heb het over inclusie, iedereen mag meedoen. Zeg niet dat mensen niet mogen discrimineren op huidskleur, seksuele oriëntatie, of geloof, maar zeg dat iedereen gelijk is. Maar is inclusie wel hetzelfde als niet excluderen, is iedereen aan elkaar gelijkstellen wel hetzelfde als niet discrimineren? Wat als iemand oprecht andere behoeften heeft om gezond te blijven, om bij de les te blijven, of om plezier te kunnen beleven dan de meeste mensen in een groep, is een op iedereen in het algemeen gerichte behandeling die niemand in het bijzonder neemt, dan niet bij uitstek een stille vorm van buitensluiten?

Maar goed, dit geeft nog geen antwoord op de vraag waarom we niets “negatief” willen stellen. In de tien geboden (het oude testament) was dit kennelijk nog geen taboe: Gij zult niet …. Het nieuwe testament kwam met 2 nieuwe regels, die wel voldoen aan de hedendaagse wens om het gewenste gedrag te benoemen: Heb uw naaste lief als uzelf en God boven al. Het negatief stellen benoemd wel het ongewenste, is duidelijk, en natuurlijk moet je daarin nooit in absolutisme belanden. Wellicht is de huidige afwijzing van “gij zult niet …” te koppelen aan het twintigste-eeuwse succes van het behaviorisme. Hoe dan?

Het behaviorisme stelde dat mensen (net als dieren) door beloning van gewenst gedrag en afstraffing van ongewenst gedrag geconditioneerd konden worden. Daarbij ontdekte men dat beloning van toevallige gedragingen (operanten genoemd) vaak sterker werkte dan straf. Dus als we nu zien dat de planeet in gevaar is gekomen door een ongebreidelde focus op en groei van technologie, moeten we het niet hebben over minder technologie (wat een vorm van veroordeling/straf lijkt te impliceren), maar over bijvoorbeeld meer focus op verbondenheid (spiritualiteit) en vertraging (technologie vaker naast ons leggen). Maar volgens mij is er helemaal niets mis mee om beiden te doen: en de olifant in de kamer te benoemen (in dit voorbeeld technologie) en gewenste alternatieven te benoemen (verbinden en vertragen).

Behaviorisme heeft de academische psychologie in Amerika (en grotendeels de rest van de wereld) zo’n 60 jaar in haar macht gehad, totdat Noam Chomsky het op briljante wijze volledig wist af te breken (ja, negatief, hij liet niet zien hoe het wel kon, maar liet zien dat praktisch al het complexe gedrag ondergedetermineerd is door de behavioristische mechanismen, en dat dit dus onmogelijk een valide wetenschappelijk model kon zijn, in deze blog waarin ik hier op in ga). Behavioristische “wetenschap” bleek een dwaalleer te zijn. Straf en beloning spelen een rol in gedrag, dat wel, maar ze “verklaren” geenszins waarom we ons ontwikkelen tot hoe we ons ontwikkelen. Zo lieten Deci en Ryan al begin jaren 70 zien dat juist externe beloning vaak intrinsieke motivatie in de weg staat. Ook dieren zijn zo veel meer dan eenvoudige biologische automaten, die wiens operante gedragingen door straf en beloning geprogrammeerd zijn.

Een andere mogelijke bron van onze fixatie met het positieve benoemen, en niet het negatieve actief afwijzen, vormt de positieve psychologie (die overigens ontstaan is vanuit aangeleerde hulpeloosheid experimenten met honden van Martin Seligman, één van de twee grondleggers van de positieve psychologie, die ik tot de meest zwarte bladzijde van de hedendaagse psychologie reken, zie deze blog). Natuurlijk vind ik kijken naar geluk, welzijn, positieve menselijkheid belangrijk, maar er is ook verdriet, rouw, ellende, depressie, psychopathologie. Beide kanten verdienen onze aandacht. Juist als we naar een volhoudbare wereld willen komen, is het van belang het zwart-wit denken achter ons te laten.

Hoe het ook zij, ik ben er van overtuigd dat we als mens een prachtig dier zijn, dat we geen plaag hoeven te zijn, maar dat we daarvoor ook moeten zeggen wat we beter niet meer of veel minder zouden moeten doen! Daarom ga ik beide doen, verbinden en vertragen én detech technologie!