Ontkoppelen en vasthouden om elkaar te vinden!

"I remember losing myself, and finding that you found me" (Peter Hammill, Vision)

Onze kat ziet iets aan de andere kant van het keukenraam, buiten. Driftig probeert het diertje door het glas heen te krabben. Achter hem staat de deur naar de schuur open en via het kattenluik zou hij er zo zijn. Hij blijft krabben. In de psychologie spreekt men dan van cognitieve rigiditeit, of sticky fixation. Door gebrek aan disengagement (loslaten), is er gebrek in mentale flexibiliteit. Mentale flexibiliteit helpt bij het loslaten, om tot een andere – hopelijk wel succesvolle – strategie te komen.

 

We kennen dit allemaal. Je bent bijvoorbeeld al maanden hard aan het studeren op die lastige piano-etude, maar soepel gaat het allerminst. Dan ga je op vakantie, je raakt de piano niet aan, maar na de vakantie lukt het zo maar. Een ontwikkelingssprongetje. Zelf had ik dat destijds met de tremolo-techniek voor klassiek gitaar, waarmee je dezelfde snaar met de vingers van de rechterhand heel snel na elkaar aanslaat zodat de toon continu blijft klinken. Weken van urenlang oefenen hielpen niet het regelmatig en constant te krijgen, totdat ik de gitaar gefrustreerd een maand had weggelegd… Overigens is vaak één nachtje ergens over slapen al voldoende, om bijvoorbeeld de eerste boze reactie op kritiek kwijt te raken, en die dan in tweede instantie toch als opbouwend te zien. 

 

Dit vakantie, of “incubatie-effect” komt ook bij sporten voor. Veel meesterschap is gebaseerd op het creëren van veel momenten van loslaten. Niet blijven krabben aan gesloten ramen om dat leuke speeltje te bereiken. Virtuoze snelheid op de piano, bijvoorbeeld, kan iedereen bereiken, maar vereist minimalisatie van de aanslagkrachten, terwijl we bij het oefenen juist gebrand zijn op sterkere controle door toename van aanslagkracht. Hier komt een tweede psychologisch aspect om de hoek, focus. Om de juiste (cognitieve) flexibiliteit te bereiken, is ontkoppelen van het doel even belangrijk als het doel niet uit het oog verliezen. Dus als de kat ophoudt met aan het glas krabben en omkeert om door de open deur naar het kattenluik te gaan, moet het niet onderweg zo afgeleid raken, dat het uren later op de plek van het speeltje ontdekt dat een andere kat het al lang heeft meegenomen. 

 

Bij ontwikkeling houden we door ons streven naar maximale efficiëntie, vaak weinig rekening met de paradoxale noodzaak van zowel loslaten als focus. Bij natuurlijk leren, samen in dialoog en verbondenheid, is er continu plaats voor vallen en opslaan. Echter, het in hoge mate gericht zijn op efficiënt het nabije doel halen - zonder afstand, bezinning – vormt één van de grootste problemen die onze stijl van leren en ontwikkelen kenmerkt, met alle ontluisterende gevolgen van dien. 

 

Deze week schreef onderzoeksjournalist Wouter van Noort dat wetenschappers met de inzet van generatieve AI trachten een soort Google translate voor dieren te maken, om zo de complexe onderlinge communicatie van olifanten te ontrafelen (onder meer over waar zich bijen bevinden). Hierdoor, zo stelde hij, zou ons respect voor de hoog intelligente zoogdieren toenemen. Zou dit ons fatsoenlijk maken? Op de Wwf.nl site lees ik dat er 55 olifanten per dag (!) worden vermoord! Kunnen we alleen respect hebben voor andere zoogdieren, als we in onze taal kunnen begrijpen dat ook zij communiceren, of gevoelens hebben, of misschien wel meer met elkaar verbonden en/of spiritueler zijn dan wij? Blijven krabben aan het glas is denken dat generatieve AI kansen biedt, zelfs als we ons er nog meer mee afsluiten van onze verbinding met de wereld dan we met alle andere technologie al gedaan hebben.

 

Mijn samenwerkingspartner Arjan Middelkoop zegt wel eens tegen mij dat hij mensen - waaronder sterk toegewijde politici - gunt dat er “wat draadjes in hun hoofd worden doorgeknipt”, dat ze leren loslaten dat alles continu beter, groter en meer moet. Dat gun ik ons allemaal, dat we niet blijven staren naar legitimatie van ontluisterende technologieën, maar dat we ons omkeren, en “gewoon” de natuur inlopen, haar omarmen, en opnieuw leren loslaten, om te ontdekken dat we elkaar gevonden hebben!