Meester en dienaar? (deel 1)

Je hebt vast wel eens zo’n filmpje gezien, op YouTube of TikTok, waarin een kraai zeer inventief moeilijk te bereiken etenswaar weet te bemachtigen. Het probleem wordt daarbij vaak zeer efficiënt in deelproblemen opgedeeld, en systematisch wordt dan eerst aan de voorwaardelijke problemen gewerkt, om in no-time alsnog het uiteindelijke doel te bereiken. Een mooi voorbeeld is het kraken van keiharde noten, waarbij de kraai op een stoplicht boven een zebrapad gaat zitten, om vervolgens de noot voordat de auto's gaan rijden op het pad te gooien. Zodra het voetgangerslicht daarna weer op groen gaat, pikken de vogels de inmiddels geplette noten razendsnel op. Ook de filmpjes van kraaien die met een jampotdeksel aan het sleeën zijn vanaf een schuin besneeuwd dak, en elke keer met zichtbaar plezier onderaan gekomen het deksel weer oppikken, naar boven vliegen en opnieuw afdalen, spreekt tot de verbeelding. Puur spel.

Vogels en zoogdieren hebben complexe hersenen, met bijvoorbeeld bovenop de zogenoemde basale ganglia,  - “reptielen brein” dat is betrokken bij agressie, dominantie, territorium- en ritueel- gedrag – het zogenaamde emotionele brein (limbisch systeem). Het limbisch systeem is betrokken bij motivatie, emoties en spel. Anders dan zoogdieren, hebben vogels geen echte hersenbalk (corpus callosum), de zenuwvezels die beide hersenhelften (hemisferen) met elkaar verbindt. Zij hebben dus feitelijk 2 gescheiden hersensystemen, de linker en de rechter hemisfeer. Bij zoogdieren komt informatie die in de ene hersenhelft komt via de hersenbalk ook in de andere hemisfeer. Door naar bijvoorbeeld kraaien te kijken, en dan de hersenactiviteit te meten, is bekend geworden dat de linkerhersenhelft aan het werk is bij probleem oplossen, zoals in de genoemde filmpjes. Ook bij mensen wordt soms de hersenhelft door een neurochirurgische ingreep doorklieft, bijvoorbeeld bij patiënten met zeer ernstige globaliserende epilepsie. Het bijzondere bij deze zogenaamde “split-brain” patiënten, is dat je weinig aan ze merkt, tenzij je ze aan specifieke experimenten onderwerpt. Neuropsychologen Roger Sperry (1913-1994) en zijn leerling Michael Gazzaniga (geboren 1939) hebben hier veel onderzoek naar gedaan, en ontdekten zo dat het linker brein bij mensen net als bij vogels gericht op details en probleemoplossend is, en het rechterbrein veel meer op overzicht gebaseerd is. Links is apprehend (vatten, gericht op details), rechts comprehend (begrijpen). Het lijkt dat, hoewel het linkerbrein erg knap is, vaak het rechterbrein uiteindelijk het meest wijs is. De hedendaagse Schotse neuropsychiater Iain McGilchrist noemt ons linkerbrein een goede “servant” (dienaar), maar een zeer slechte “master”. Ze zijn complementair, maar links mag volgens hem zeker niet overheersen.

Gazzaniga onderzocht hoe split brain proefpersoon met waarschijnlijkheid inschatten omgaan. De op het rechter beeldveld (dus linker hersenhelft) aangeboden kans op “winst” (+) is 70%, op “verlies” (-) dus 30%. De opdracht, na 25 keer waarnemen, is kies vooraf zoveel mogelijk juist + of -. Vanuit de linker hemisfeer kiest de proefpersoon “keurig” 70 van de 100 keer +, en 30 van de 100 keer -. Ook bij andere trainingen (54% + en 46% -) wordt er 54 van de 100 keer + gekozen. Juiste analyse. Echter, het resultaat is 0.7 maal 0.7 = 0.49 keer goed in de eerste situatie (0.54^2 in de tweede). Het experiment wordt herhaald, nu aangeboden op het linker beeldveld (dus de rechter hemisfeer). Resultaat:  winst maximalisatie. Bij meer kans op + zet de rechter hemisfeer alles op +, (70 uit 100, of 54 uit 100). Dit type onderzoek wordt ook wel lateralisatie onderzoek genoemd, letterlijk vertaald “zijkant” onderzoek, links of rechts.

Vorige week stelde ik de vraag waarom mensen niet zoals kikkers uit een pot springen die aan de kook gebracht wordt. Als je lekker aan het spelen bent, ga je door. Als je bijvoorbeeld filmpjes aan het kijken bent op TikTok, kan je zo een uur verder zijn. Dit geldt ook voor puzzelen, of, voor mij meer herkenbaar, programmeren. Typische linker hersenhelft activiteit. De rechter hemisfeer lijkt daarentegen veel meer de “wijze”, met de ander en de omgeving verbonden hersenhelft. In onze cultuur worden we continu aangesproken op details en systeempuzzels oplossen ("linkerbrein"), en niet of weinig op het omhelzen van de ecologie en ons menszijn. Om de polycrises te overleven, moeten we gehelen, evenwicht herstellen tussen links en rechts (en ook masculien en feminien) is noodzaak. (volgende week deel 2).