Meester en dienaar? (deel 2 slot)

OK, vorige week kwam aan de orde dat we twee min of meer gescheiden hersensystemen hebben, de linker- en de rechter hemisfeer. Uit spilt-brain onderzoek wordt gesuggereerd dat beide systemen een iets andere functionele relatie met onze leefomgeving hebben. Bij spit-brain patiënten is de hersenbalk doorklieft (gespleten brein), bijvoorbeeld om te voorkomen dat zwaar ontregelende epileptische activiteit vanuit de ene naar de andere hersenhelft generaliseert. Pop psychologie ging met linker en rechterbreinkennis aan de haal. Echter, op dit moment is met name door het monumentale werk (the matter with things) van Iain McGilchrist het idee van de meester (rechter brein) en haar ambassade (linker brein) weer nieuw leven ingeblazen.

Het is allemaal veel minder eenduidig dan het lijkt. Vroegere ideeën van een creatief brein (rechts) en een analytisch brein (links) zijn op grond van het ontbreken van wetenschappelijke evidentie feitelijk allemaal naar sprookjesland verdreven. Sowieso is het idee dat we zelfs maar een begin van kennis hebben hoe “brein” en “mind” (of psyche) met elkaar samenhangen, al een illusie. Wij zijn ons brein? Onzin! Wij denken met ons brein? Net zoals wij onze spijsvertering gedeeltelijk “uitbesteden” aan de potjes en de pannetjes in onze keuken, waar met koken en bakken het voor-verteren al begint, besteden we ons denken uit aan elkaar en de wereld rondom. Al pratend, lezend en aantonend krijgt ons denken vorm, en ook al onze devices vormen letterlijk en figuurlijk denkramen, ongeveer zoals de potten en pannen dat doen voor onze spijsvertering. Het idee dat we in ons brein locaties kunnen aanwijzen waar we bijvoorbeeld tellen, of liefhebben (lokalisatietheorieën), is net als de knobbelkunde (de frenologie, waarbij bijvoorbeeld een wiskundeknobbel zou kunnen worden aangewezen) al lang achterhaald.

Wel weten we dat ons brein enorm plastisch is, en dat soms mensen waarvan zelfs een hele hemisfeer ontbreekt, goed kunnen meekomen ("wijs" en "analystisch"). Linker en rechter hemisfeer lijken in veel opzichten sterk op elkaar, net als bijvoorbeeld mannen en vrouwen breinen. Onze wetenschappelijke kennis gaat niet verder dan dat bepaalde delen van de hersenen bij bepaalde processen een rol spelen. Tot dit algemene niveau gaat ook onze linker- en rechterbrein kennis. Dus leiderschap volgens het linkerbrein (micromanagement) of juist rechterbrein (wijsheid gericht op verbondenheid) is vanuit neuro-inzichten onzin.

Is het daarmee onzin om te spreken van dit soort onderscheiden? Wat mij betreft niet noodzakelijkerwijs! Het is namelijk te gemakzuchtig (en arrogant) om mensen te verketteren die met verhaalstructuren trachten de complexe wereld uit te leggen in termen van het mentale. Zolang we elkaar maar niet gaan labelen met typisch een rechts-hemisferisch persoon (kunstenaar), of juist links-hemisferisch (Asperger). “Wij” (neuropsychologen/wetenschappers) zijn namelijk nog niet in staat zijn gebleken om volgens algemeen aanvaarde consensus de samenhang tussen “neuro” en “psyche” te beschrijven (laat staan te verklaren). Een aantal jaar geleden was het enorm in om naar een training “ken je brein” te gaan, waarin “breinkennis” je zou helpen om een beter manager, leider, partner, of mens te worden. Vaak ageerde ik daartegen in mijn blog.

Nu zie ik dat ik vanuit de neurowetenschap feitelijk niets aan de grote vraagstukken van dit moment – volhoudbaarheid, waarom springen we niet zoals kikkers wel doen uit de pot die op het vuur staat – kunnen bijdragen. Blijven roepen dat het brein niet wetenschappelijk wordt betrokken in de discussies over de grote thema’s, draagt niet bij. Dit betrekken van “breinkennis” in de grote thema’s, laat zien dat deze bron van kennis (en vooral onderzoek) serieus wordt genomen. Vanuit de psyche kan wel worden bijgedragen aan de thema’s. In dit opzicht heb ik het diepste respect voor Iain McGilchrist, die ondanks dit alles toch zijn kennis als gerespecteerd neurowetenschapper inzet, om de wereld uit te leggen, de mensheid op verhaal te brengen. Ik ben er zeker van, dat onze systeemwereld wel degelijk bepaalde processen in onze hersenen veel meer activeren (en daarmee inslijten/ontwikkelen) dan andere processen, details en grijpen meer dan wijsheid en bijdragen, en daarmee is voor mij de meester en haar ambassade een onderdeel van The matter with things!