Olifant, waar dan?

Afgelopen 2 weken mocht ik 9 keer ongeveer dezelfde lezing geven. Negen keer een (stom) verbaasd publiek. Waarom? Telkens vraag ik me af, hoe het kan, dat we er allemaal zo omheen draaien. Ja, de meeste mensen weten ondertussen dat we zoveel grondstoffen van onze planeet omzetten in energie en producten, dat de gevolgen voor mens en natuur (en via massavernietigingswapens zelfs de planeet zelf) desastreus (kunnen) zijn, en dat de situatie elke dag erger wordt. Maar wat precies dit alles veroorzaakt, daar hebben we het niet over. Ja, ons eigen gedrag, zucht naar macht en rijkdom, onze psychologie dus. Of onze bestuurssystemen, geldzucht, economie. Als we het er al over hebben, dan isoleren we het probleem tot klimaat, of iets specifieker, (betekenis)economie, of, nog iets specifieker, fossiele brandstoffen. Durft dan niemand het gewoon te zeggen?

Sterker nog, de precieze oorzaak wordt keer op keer aangehaald als onze enige redding. Onze minister Dijkgraaf, bijvoorbeeld, een wereldbefaamd fysicus, durft openbaar te beweren dat wetenschap in de cockpit van het bestaan zit. In deze blog probeer ik het ook eens, de olifant in de kamer in niet te benoemen, maar dat is niet eenvoudig. Ik denk aan XR (Extinction Rebellion), naar de acties op de A12 tegen fossiele brandstoffen. Alsof fossiele brandstoffen niet slechts een topje van de ijsberg zijn. Alsof elektrificatie van het wagenpark automobiliteit volhoudbaar maakt. Alleen al voor het wegverkeer, zijn er zo ongelofelijk veel kilometers asfalt, fundering daaronder, met drainagesystemen, vangrails, verlichting, continue hulpdiensten enzovoort, enzovoort nodig, dat de brandstof waarmee de elementen over dit systeem zich verplaatsen, een druppel op een gloeiende plaat zijn. Met in gedachten de Jevons paradox - als een systeem of technologie efficiënter wordt, wordt de winst (op den duur zelfs meer dan) opgesoupeerd door het toegenomen gebruik – weten we dat minder energetische kosten zullen leiden tot nog meer (auto)gebruik, en daarmee onherroepelijk tot nog meer kilometers asfalt.

Wat is ons bestaan? Wat is onze essentie? Terwijl ik deze vragen stel, besef ik, dat ik de olifant toch al weer heb genoemd. Tegelijkertijd geloof ik, dat als we serieus ons collectief menselijke probleem op de geglobaliseerde planeet durven te benoemen, dat we vanzelf ook terecht zullen komen bij de aanleidingen van psychologische en zeker ook economische aard. Maar als een land, bijvoorbeeld, letterlijk wordt aangevallen door een vijandige natie, of een natuurramp, heeft het niet de eerste prioriteit om psychologische verhandelingen te houden over “in-crowd thinking”, of “zondebok mechanismen”, net zo min als verhandelingen houden over economische instabiliteit, of kapitalisme, of perspectiefloosheid. Wat nodig is, is hulp, handen, middelen. Achteraf zijn al deze verhandelingen wellicht alsnog nodig, om op verhaal te komen.

De koe bij de horens. Wij, mensheid, vallen onszelf aan met het omzetten van onze innovatieve inventiviteit in technologie. Technologie is de olifant. Bij het woord energietransitie, denken we aan een andere (“schonere”) vorm van energie voor … onze technologische devices! We denken niet aan betere energie voor de ecologie: de natuur, onze eigen voeding, een voedzaam klimaat voor de bossen, etc.. Alles wordt ingezet om een enorm uit de hand gelopen technologisering te voeden. Van snelwegen tot digitale snelwegen. Ze is haast letterlijk een gigantische afgod die haar grip op ons steeds meer alomvattend krijgt (“Moloch”). Als mensheid zetten wij onze planetaire voetafdruk door inzet van technologie: (landbouw) industrie, mobiliteit, vermaak en data-industrie. De gevolgen zijn materieel voor iedereen zichtbaar. Maar ook psychologisch en economisch zijn de ontluisterende gevolgen al lang niet meer te overzien, van (energie en materie) verslaving tot ongelijkheid, van eenzaamheid en perspectiefloosheid, tot massale algoritmische onderwerping aan middelmatigheid. Als iemand al heel voorzichtig vraagtekens plaats, staan we in de rij om te roepen dat technologie ook heel veel heeft gebracht…

Waarom? In moeilijke omstandigheden, zijn mensen in staat gebleken de omgeving aan te passen aan hun mogelijkheden. Beperkingen oplossen door techniek. We zijn een technische soort. Dat de omstandigheden nu moeilijk zijn, behoeft geen betoog. Dat we daarom roepen om versnelling van innovatie, tja, het is logisch. Maar als je de omgekeerde U begrijpt (zie figuur), weet je dat het nu gaat om vertragen en verbinden. Technologie? Hooguit Detech technology!