SROI deel1: Kaartenhuis

In deze donkere dagen voor kerst is het heerlijk om met het gezin in de avonden een bordspel te spelen. Van het weekend speelden we voor het eerst het spel Villagers. Het spel speelt zich af in het verleden. Na een pestepidemie moet je proberen opnieuw jouw dorp welvarend te maken. Van het grootste belang is natuurlijk dat er gegeten kan worden, daarvoor moeten bijvoorbeeld kippen gehouden worden, of moet er tarwe gezaaid worden. Voor een kippenren heb je een timmerman nodig, om metalen gereedschappen te maken een smid, maar die zijn beide weer afhankelijk van een houthakker en iemand die erts kan delven (een miner). Dit spel sluit perfect aan bij de blog die ik wilde gaan schrijven, over Social Return of Investment (SROI). Waarom? 

In een wereld zoals die in het spel wordt geschetst, is direct de meerwaarde zichtbaar van een ambacht dat zich vestigt of verbind aan het op te bouwen dorp. Feitelijk hebben alle beroepen elkaar nodig, maar de keten van afhankelijkheden moeten zowel zichtbaar blijven, als dat ze niet te lang worden. De timmerman is direct afhankelijk van de houthakker. De wagenmaker is enerzijds afhankelijk van de wielenmaker, die van de timmerman afhankelijk is, en die weer van de houthakker. Anderzijds is de wagenmaker ook van de smid afhankelijk, die weer van de miner afhankelijk is. Monniken zijn heel handig in het spel, want ze kunnen alles, terwijl smokkelaars en handelaars wellicht meer risicovol zijn: ze kunnen snel rijkdom brengen, maar even snel afnemen.

Het leerzame van een spel als Villagers is dat je direct ziet hoe ketens van afhankelijkheid ontstaan en hoe belangrijk het is deze afhankelijkheden zichtbaar te houden. In onze echte wereld, is alles van alles afhankelijk, maar deze afhankelijkheden zijn volstrekt aan het zicht van ons allemaal onttrokken. Als we in een leuk foldertje een leuk truitje zien, drukken we op een paar (virtuele) knoppen op onze telefoon, en vaak binnen 24 uur wordt het kledingstuk in een veel te grote verpakking aan je deur afgeleverd. De complete keten is aan het zicht onttrokken, de maatschappelijke opbrengsten (SROI) van onze investering zijn compleet buiten beeld. Kinderarbeid, slavernij, zeer vervuilende productietechnieken, duizenden kilometers verplaatsing, lekkende olietanker, sponsoring van oorlogen? We hebben geen idee…

Wat we wel weten, is dat we bij de pogingen om de maatschappelijke gevolgen van ons koopgedrag in kaart te brengen, meestal veel te smal kijken. Mijn vrouw en ik stapten over op een elektrische auto, met het idee dat we dan duurzaam veel op de weg konden zijn. Maar de energievoorziening van automobiliteit is slechts het – op zich niet onbelangrijke, dat is waar – topje van een ijsberg. Kilometers asfalt (zeer ongezond om te produceren) en staal (vangrails) en pvc (afwatering), zand en grind, beton (funderingen) etc. laten we buiten de vergelijking, net zoals de (sociale- en gezondheids-) risico’s, enzovoort, enzovoort.

Terug naar het spel. Als er één technologie is, die met kop en schouders boven andere technologieën uitsteekt met betrekking tot afhankelijkheid van lange en vooral onzichtbare ketens, dan is het wel digitale technologie. Velen van ons (inclusief ikzelf) doen ons werk achter een beeldscherm. Daarvoor zijn programma’s nodig, die weer gebouwd zijn op programma’s, vaak ook weer op programma’s, in ketens die niemand meer kan overzien, om geweldige machines met schakelaars die aan of uit kunnen staan controleren, gebruikmakend van elektriciteit. En “iemand” zo abstract, dat het net zo goed en veel waarschijnlijker in werkelijkheid “niemand” is, vindt dit alles zozeer de moeite waard, dat we allen vol ijver bezig zijn dit kaartenhuis steeds verder uit te breiden. Social Return of Investment? Roept u maar! Gok: Nihil… Polycrises?

Als we straks met 8 miljard breinen achter onze beeldschermen aan het werk zijn, om robots de activiteiten van de villagers te laten doen zoals kleding maken, kaasmaken, huizen bouwen, karren maken en vooral kinderen opvoeden en voor de zieken en ouderen zorgen, dan weten we zeker dat we feitelijk nergens meer voor nodig zijn, en dat de SROI volledig tenietgedaan zal zijn!