Winter, slapen en… ontwaken!

Slapen en ontwaken. Ieder van ons wordt elke dag wakker in een eigen universum, met eigen gedachten, ervaringen en herinneringen. Ieder individu op exact die ene plaats, waar op dat moment niemand anders kan zijn. Je ontwaakt al dan niet naast die ander, waarmee de deelverzameling 'gedeelde ervaringen', of 'gedeelde gedachten' groter is dan met vele andere tijdgenoten. Anders gezegd, onze dagelijkse ervaring begint met bewustzijn, en dat bewustzijn is gekoppeld aan ons unieke fysieke perspectief. Hoewel we allemaal bewustzijn hebben en weten wat het is, kunnen we het niet aanraken. Wellicht is het nog het meest tastbaar in … het woord. Veelbetekenend is in deze 'zin' de bijbeltekst 'in den beginne was het woord … en het woord was God' (Johannes 1:1-18. Niet vooronderstelde waarheden, of veronderstelde feiten, gaan vooraf aan ons levensverhaal. Het begint telkens weer met onze subjectiviteit: bewust zijn/worden van een subject, of het ontwaken vanuit de slaap.

                                                Dit ben ik nu, in de winter in Berlijn!

In de song Winter (waarmee ik het boekje 'In the eye of Whirling Dust, a love story' begon), contrasteerde ik begin jaren '80 dit ideologische uitgangspunt met de toen overheersende materialistische ideologie. Het was alsof wetenschap juist ging over de zaken die er voor het individu niet toe doen. Wetenschap ging (gaat) over iedereen in het algemeen, en niemand in het bijzonder. Hiermee wordt onze eigen unieke positie in onze persoonlijke leefruimte buiten spel gezet. Deze leefruimte is gevuld met persoonlijke gedachten, herinneringen en emotionele reacties op telkens nieuwe persoonlijke gebeurtenissen met anderen. Wetenschap, zo lijkt het, laat ons juist daar in de steek, waar ons bestaan haar fundament in vindt: ons subject zijn. 

Religie en kunst, daarentegen, lijken ons bestaans fundament – 'ik denk, dus ik besta' – wel te erkennen, of, beter gezegd, veel minder te 'verduisteren'. Mijn subjectieve vertrekpunt, mijn dromen en interpretaties, mogen wetenschappelijk bezien zinsbegoochelingen of illusies zijn, voor mij zijn ze de motieven, angsten en liefde waarvoor ik wakker word, waarvoor ik leef, zo zong ik begin jaren '80 in Winter. Met deze blog meegenomen, heb ik nu alle Whirling Dust '24 songs besproken. Hoe sta ik hier nu in?

 De song Winter, door op de afbeelding te klikken 'ontwaakt' de song/clip

Toen ik vorig jaar het ruim 40 jaar oude album opnieuw bewerkte (en deels opnieuw inzong), was het confronterend om te zien hoe ik aan het begin van mijn arbeidzaam leven een idealistisch (fenomenologisch) standpunt innam, terwijl ik later tijdens mijn wetenschappelijke carrière een materialistisch standpunt kreeg. Als neurowetenschapper was ik er zeker van dat ook dromen en andere niet tastbare verschijnselen te verklaren zijn als bijverschijnselen van exact te bepalen fysische processen, als het ware van opgestapelde nullen en enen. De 'wetenschapper' in mij verbande de 'poëet' in mij. De laatste 10 tot 20 jaar ben ik gaan inzien dat een paar eeuwen Verlichtingsdenken, naast inzichten en vooruitgang, ook is gaan leiden tot verschraling en zelfs verwoesting van milieu, klimaat en natuur, ook de menselijke natuur, onze eigen waardigheid en acceptatie van elkaar. Technologie heeft ons veel te zeer in haar greep, tot in alle aspecten van onze levens. Terwijl we inderdaad elke dag wakker worden, en zeker zijn van ons bestaan in onze eigen subjectieve leefwereld, met onze eigen gedachten, verlangens en angsten. Kortom, ik ben weer terug bij een ideologische visie zoals toen mijn band en ik Whirling Dust uitbrachten in 1983. Zo nam ik dus een U bocht.

Opmerkelijk is dat in de wetenschap de laatste jaren duidelijk is geworden dat veel dieren – niet alleen mensapen (waaronder Homo Sapiens), olifanten en walvissen (waaronder dolfijnen) – zelfbewustzijn tonen. Zo hebben ook sommige vissen die zichzelf regelmatig gespiegeld zien in bijvoorbeeld een aquariumruit, een beeld van hun eigen 'gezicht'. Meerdere wetenschappers, waaronder de neurowetenschapper Christof Koch in zijn nieuwe boek “Then I am myself the world”, stellen dat wellicht alle levende organismen (zelf)bewustzijn hebben. Misschien moeten we het omdraaien, zijn wij niet organismen die in onze breinen bewustzijn bouwen, maar begint al het leven (of zelfs het universum) met 'bewustzijn', dus met iets abstracts/potentieel. In dat licht krijgt de zin “in het begin was het woord...” een hele metafysische en transcendente betekenis. Tot zover mijn jeugdalbum Whirling Dust, dat we (Jim Rensson and the Crew) vorig jaar nieuw leven in bliezen: Whirling Dust '24. Dank voor uw belangstelling!