Een borrel op de LHBTQ medemens!

Naar mijn mening is het enorm goed nieuws dat het centraal bureau voor statistiek (CBS) dit jaar voor het eerst naast de cijfers met betrekking tot de economie ook cijfers presenteert met betrekking tot het welzijn. Uit de cijfers komt naar voren dat het ook op dit gebied goed gaat in Nederland. Zo is de medemens uit de LHBTQ (lesbo, homo, bi, transgender, queer) gemiddeld genomen veel meer geaccepteerd dan 10 jaar geleden. Een overwinning voor de liefde, die naar mijn mening niet gebaat is bij moraliserende dwang vanuit traditionele religieuze dogma's. Als twee mensen van elkaar houden, is dat mooi, ongeacht hun geslacht. Bovendien doet sekse en aantrekkingskracht er in onze moderne technologische samenleving veel vaker niet toe dan wel...

Maar wat heeft dit nu met brein en technologie te maken, zult u wellicht denken. Alles! Cultuur heeft ons deels vrij gemaakt van de natuur, eerst via taal en religie en niet veel later via techniek. Onze breinen maakten dit mogelijk. Vanaf de beheersing van het vuur en de eerste gereedschappen tot nu - smart Technology - heeft de technologische ontwikkeling een lange culturele weg afgelegd, met veel uitdagingen en mogelijkheden. In het CBS rapport komt ook naar voren dat de ecologische voetafdruk van de gemiddelde Nederlander nog veel te groot is. Dat betekent dat de arme wereld leidt onder onze uitgaven en welvaart, van vliegreizen tot de aanschaf van rotzooi in goedkope winkels. En de natuurrampen door onder meer klimaatveranderingen drijven hele volksstammen op de vlucht. Cultuur en techniek staan aan het begin van deze ellende, maar moeten ook de oplossing brengen, door onder meer het uitvinden en exploitabel maken van minder belastende en meer duurzamere energieomzetting.

Onze cultuur is, zo komt uit het beeld dat het CBS schetst naar voren, economisch gezond en tevens gelukkig om in te leven. Daar kunnen we blij mee zijn, ook al moeten we hard werken om de ecologische voetafdruk kleiner te maken. Maar we koesteren onze waarden, zoals dat vrouwen niet ondergeschikt zijn aan mannen. Menszijn staat centraal, en het geslacht is daar ondergeschikt aan, evenals of de liefde tussen de geslachten of onder de geslachten ontstaat. Maar juist de mensen die op de vlucht zijn voor de ellende die de mede door onze welvaart ontstane klimaatverandering heeft veroorzaakt - mislukte oogsten en onderlinge ontwrichting en strijd die daaruit voortkomt - lijken nog niet altijd onze culturele waarden te willen delen. Juist in slechte omstandigheden wordt teruggegrepen op traditionele waarden, zoals op de Amerikaanse plantages op de negrospirituals werd teruggegrepen en zo de blues ontstond. Hoewel religieus extremisme in bijvoorbeeld noord Afrika minder inspirerend in onze cultuur lijkt dan de blues een eeuw geleden, is het teruggrijpen op religieuze traditie dus niet gek, maar eigenlijk zelfs wel logisch.

Het is denk ik volkomen terecht dat we de vluchtelingen laten delen in "onze" rijkdom.  In een geglobaliseerde wereld is wegkijken geen optie. Wederkerigheid kenmerkt in een positieve psychologie onze menselijkheid. Maar tegelijkertijd moeten we waken over onze waarden: gelijkheid van man en vrouw, liefde voor de mens is niet dogmatisch aan geslacht gebonden en ... er is niets mis met af en toe een borrel! Op het welzijn van iedereen, we zijn allen met elkaar verbonden.

Black Mirror

Waar je ook komt, als consument word je steeds gevraagd naar je mening over de dienstverlening. Niet dat je veel te zeggen krijgt: duim omhoog (smiley), of omlaag (dislike). Dit is des te meer irritant als de dienstverlening geheel niet voldoet. Voor mijn dochter heb ik een mobiele telefoon abonnement inclusief toestel afgesloten. Toen ze op school haar toestel "verloor" - de volgende dag bleek hij bij de conciërge te zijn gebracht - hebben we in de telefoonwinkel de simkaart laten blokkeren. Dat hadden we beter niet kunnen doen! Het was nog steeds niet geregeld na drie bezoeken aan de Phone-shop en 4 telefoongesprekken met de helpdesk (elk meer dan 10 minuten vanwege het wachten en "keuze" toetsen indrukken; alsof ik daarvoor heb gekozen!). De telefoon kon wel op internet, maar bellen lukte niet meer. Elke keer zei de servicemedewerker dat we de vorige keer slecht geholpen waren, waarvoor excuus. Na een minuut of tien zouden alle functies weer operationeel zijn. En elke keer kregen we een evaluatie-link mbt de geleverde service. De zesde keer, per telefoon, kreeg ik opnieuw een sms met een link met het verzoek de dienst te evalueren. Dit keer vulde ik in dat ik het zeer slecht vond, etc. Een inhoudelijk argument kon ik niet kwijt. Ik heb een klacht gemaild naar het enige adres dat ik na lang zoeken op internet vond. U raadt het al, hier heb ik nooit meer iets van gehoord. Onder het mom de client zo goed mogelijk te helpen krijg je te pas en te onpas evaluaties voor de kiezen, waarin je niet kwijt kunt wat je ergens werkelijk van vindt. Je mag vinden wat je wilt, maar wordt zorgvuldig in de richting van de opgestoken duim gedirigeerd. Evaluatie-gekte...

Tot voor kort deed ik deze schijnevaluaties af als een domme maar op zich legitieme manier van bedrijven om hun klantwaardering op te vijzelen en "aan te tonen". Ernstiger vind ik het als het gaat om (hoger) onderwijsinstellingen en opleidingen die gedwongen zijn om mee te doen in de Elsevier student-enquêtes (NSE). Vaak wordt over 1 duizendste van een punt getwist over wie het "beste" is, daarbij aspecten negerend als het aantal studenten per opleiding, het onjuist extrapoleren van punten van een 5 of 7 puntenschaal en veel andere meer technische (mathematische) aspecten. Het is bijvoorbeeld voor een hogeschool met slechts een paar honderd studenten veel makkelijker om de studenten ervan te overtuigen dat het onverstandig is om op je eigen diploma te spugen dan voor een instituut met duizenden studenten. Als je iets wilt veranderen, geef het overal aan, maar niet in de Elsevier-enquête. Je hoeft geen PhD in data-science te hebben om hier de ernstige methodologische en mathematische tekortkomingen van in te zien. En als je als opleiding laag of juist hoog scoort en je dingt af op de overtrokken conclusies die hieruit getrokken worden, ben je onsportief (lage score), of dom (hoge score). Hiermee heeft dit soort waanzin ook in het hoger onderwijs een vaste plek gekregen in de curricula. Eraan ontsnappen kan niet. Universiteitsbestuurders, opleidingen en marketingafdelingen geven jaarlijks aanzienlijke bedragen van de onderwijstoelagen uit aan dit circus, terwijl Elsevier de zakken vult. Vervelend, maar als het daar bij blijft... 

Het blijft daar niet bij. In een briljante aflevering "Nosedive" van de serie Black Mirror wordt duidelijk wat de gevaren van deze evaluatie-gekte kunnen zijn op individueel niveau. Mensen geven in de aflevering elkaar likes bij alles wat ze doen. Slimme algoritmes berekenen op een 5 punt-beoordeling waar je staat. Als je een 5 bent, ben je de top, een 1, of 2 is een maatschappelijk verstotenen. Een topper die een lagere (bijvoorbeeld een 3,8) toelaat als "friend" verdient daarmee punten. Maar als de afstand tussen jou en de lager geëvalueerde te groot is, dan schaadt je jezelf met deze "vriendschap". Mensen met een hogere "likes" status krijgen vele voordelen (toegang tot bepaalde faciliteiten, kortingen, etc.). Hoewel dit fictie is, gebeurt dit natuurlijk al deels op de sociale media. 

Laatst las ik in de krant dat in China aspecten zoals die in de Black Mirror aflevering waren getoond al geïmplementeerd (social credit system) worden. We "shapen" de samenleving daarmee naar wat de bedrijven of algoritmes ons als de meest wenselijke uitkomst voorhouden. Er is geen mogelijkheid om aan deze evaluatie-gekte te ontsnappen. Als ik mijn studenten een moeilijk probleem uitleg, kunnen ze online via dislikes mijn gedrag "shapen" richting iets dat ze wel leuk vinden. De docent als een rat in een Skinner box. Dan hoop ik dat ik nog mag blijven om een liedje te zingen!

Nothing lasts forever!

Soms vergeten we dat niets blijvend is. In ieder geval lijkt in onze 24 uurseconomie alles 24/7 beschikbaar: energie (warmte, licht), vermaak (internet, tv radio) en voedsel (winkels zijn steeds langer open). Massaal onttrekken we ons hiermee aan de natuurlijke cycli. Hooguit zijn de wintergroenten in de zomer iets duurder, of moet de verwarming in de winternacht iets harder werken, maar het klimaat en de natuur zijn gereduceerd tot sfeerbepalend op de achtergrond. Techniek speelt een belangrijke rol in de realisatie en organisatie van een continu beschikbare werkelijkheid. De beschikbare (ICT) techniek en services dragen daarbij hard bij aan de illusie dat wij mensen net zo continu zijn als de kunstmatige - gedenaturaliseerde - wereld om ons heen. Hierdoor kunnen we makkelijk vergeten dat wijzelf biologisch en psychologisch gesproken wel degelijk net als de natuur en de klimaten volkomen cyclisch zijn.

Het makkelijkst zien we onze "natuurlijke" schommelingen in onze relaties, bijvoorbeeld tot vrienden en geliefden, of tot het werk. Onze bereidheid om te investeren in relaties hangt van een groot aantal factoren af, maar deze factoren zijn per fase verschillend. In de beginfase van bijvoorbeeld een werkrelatie - de groeifase - is het vaak noodzakelijk zelf veel te investeren. Om jezelf aan te passen aan de voor jou nog nieuwe werkzaamheden en taken. Daarvoor is het van belang dat de beleefde beloning goed is afgestemd op de investeringen. De processen hierbij zijn psychologisch gezien niet altijd lineair. Veel investeren tegen een schrale, maar afdoende beloning is bijvoorbeeld beter gebleken dan een ruime beloning bij een lagere investering. De theorie van de cognitieve dissonantie speelt hierbij een rol. Omdat we graag het beeld dat we van onszelf hebben consistent willen houden, zal iemand die veel investeert en daar relatief weinig voor terugkrijgt, geneigd zijn de investering voor eigen (interne) rekening (motivatie) te nemen. Immers, we zijn geen sukkels die voor niets zo hard werken; je werkt hard omdat je het belangrijk vindt!

Na de eerste (groei) fase in een nieuwe (werk)relatie, komen we in een fase van meer stabiliteit. In deze fase kunnen we ons ook weer richten op andere zaken dan de nieuwe relatie, hoewel we pas in de derde fase, de routine fase, grotendeels volledig op de automatische piloot kunnen vertrouwen. Maar natuurlijk veranderen er altijd dingen op het werk (een nieuwe baas, of collega, of nieuwe procedures) of in de relatie. Waar je je in de Stabiliteitsfase nog relatief makkelijk aan veranderingen kan aanpassen, is dat in de routinefase moeilijk. Ingesleten patronen zijn soms moeilijk te doorbreken. Als het toch echt noodzakelijk is om de patronen te doorbreken, kom je gemakkelijk in een vierde fase, de fase van hernieuwde keuze. In deze fase staat alles op de kop. Breuk, of juist doorgroeien naar een dieper of ander niveau ligt hier sterker binnen de mogelijkheden dan in de overige 3 fasen. Na zo'n breuk (scheiding, burn-out, sollicitatie, etc.) of positiever "keuze", herhaalt de cyclus: groei, stabilisatie, routine en keus.

Tijdens ons leven maken we vele van bovenbeschreven cycli mee. Het is niet toevallig dat juist nu onze leefwereld een zo continue beschikbaarheid heeft gekregen, we gemiddeld genomen vaker mbt zowel vrienden, geliefden, als werk opnieuw lijken te beginnen. Er wordt bijvoorbeeld gesproken van seriële monogamie. Ook op de werkvloer wisselen we over het algemeen veel vaker van baan. Nu we onze stabiliteit niet meer uit de relaties halen, maar uit een gefixeerde continue beschikbaarheid, komt juist hierin onze natuurlijke wederkerigheid tot uitdrukking. Hoewel ik geloof dat het beter zou zijn voor ons psychisch welzijn om een meer wederkerige relatie met onze bronnen en de natuur te onderhouden (en dat zou zeker beter zijn voor het milieu, maar dat terzijde), is het van belang in relaties en werk de fasen te onderkennen. 

Echter, de meeste HRM tools gaan uit van continuïteit aan de kant van de werknemer, bijvoorbeeld door persoonlijkheidsaspecten en competenties te benadrukken. Mijn team bouwt met collega's van de Hanzehogeschool en softwarehuis BizzXL een tool dat juist voor individuele werknemers de verschillende fasen belicht en zo de werknemer helpt zich te oriënteren op de eigen cyclus: APK Werkscan. We gebruiken daarbij datamining algoritmes en zo trachten we bij te dragen aan het benadrukken dat iedereen altijd in verandering is: Nothing lasts forever!

Kwaliteit.

Heerlijk, een weekje vakantie! Mogelijkheden te over. Een retourtje Groningen - London (€25 per vliegtuig) is in de aanbieding nog goedkoper dan per openbaar vervoer vanaf Groningen naar Wildlife in Emmen (€49), net in de naastgelegen provincie. We gaan naar Luxemburg, waar mijn oudste zoon Camiel momenteel woont. We hebben een geweldig weekend, waarin we door Camiel door de prachtige stad worden gegidst. In de avond tijd om te lezen. In mijn tas zit de afscheidsrede van professor Wim van Gemert, waarin hij de huidige economie - vol afval en verspilling -vergelijkt met de fase van puberaal "coma-zuipen": meer is beter dan genoeg. Hij beschrijft hoe hij momenteel geniet van de spaarzame momenten die hij met zijn zoon die ook in het buitenland woont geniet van een oude whisky: zijn zoon en hij drinken bij elke spaarzame ontmoeting elk een glaasje. Een niet-economische economie (want vol afval en verspilling) heeft daarbij ruimte gemaakt voor een economie van wederkerigheid: als iets beschikbaar is maak je er gebruik van, maar niet teveel. Je hangt de was buiten als de zon schijnt en slaapt als het donker is.

Techniek die wederkerig is geïntegreerd in de natuurlijke loop, kan zeker ons leven vergemakkelijken. Maar vliegreizen - enorm verspillend - subsidiëren totdat ze voor dumpprijzen worden aangeboden, lijkt niet wijs. Nogmaals, verspilling is niet economisch en een oneconomische economie breekt ons vroeg of laat beslist opnieuw op. We besluiten aan onze dagen met Camiel een paar dagen kamperen vast te knopen. Zo rijden we vanuit een van de Europese hoofdsteden met onze 15 jaar oude Volkswagen naar een natuurcamping in Frankrijk. Het is koud, maar met warme truien en slaapzakken genieten we bij kaarslicht van het elkaar voorlezen. Ridderverhalen uit de middeleeuwen. Op de e-reader, dat wel, op één accu avondenlang lezen bij kaarslicht. Wederkerige economie, ver weg van de wereld waarin altijd alles volledig beschikbaar is, onafhankelijk van klimaat en natuur. Wederkerige techniek, noemt van Gemert het, zoals zonne-energie en windenergie. 

Op de NOS app zie ik dat Europa miljarden gaat investeren in AI technologie om de VS en China bij te kunnen houden. Tegelijk biecht de ene na de andere ex-werknemer van Google, Facebook en YouTube op dat ze niet wisten wat ze deden en dat ze met de door hun ontwikkelde technologie enorm veel schade hebben aangericht. Één van hen zegt zelfs het publiek met slimme algoritmes massaal te hebben geprogrammeerd om dingen leuk te vinden of juist af te wijzen. Hoewel ik denk dat dàt nogal meevalt, is het een feit dat techniek helpt te globaliseren. Techniek unificeert, en dat is op zichzelf niet goed of slecht. Maar het idee dat techniek de enige weg naar de toekomst is, is nodeloos zelf-evident en daarmee stupide.

Neem de podia voor jongerencultuur (of een willekeurig andere vorm van kunst, literatuur, etc.), die nooit meer lokaal kunnen zijn, omdat de sociale platforms direct elke uiting op lijn plaatst met de rest van de wereld. En de algoritmes plaatsen het in lijn van succes, wat zeker niet hetzelfde is als originaliteit, of inventiviteit, laat staan genialiteit. Dus moeten vele genieën zien hoe middelmatigen de Goffert-parken en Ziggo-domes bezet houden en voor hun definitief belemmeren. In feite programmeren inderdaad de algoritmes wie op welk podium wordt aanbeden, door internetgebruikers te herprogrammeren tot fans, keurig rekening houdend met hun aanvankelijke voorkeuren. Met algoritmische "hand" (suggesties voor verder kijken) wordt bv de metal-fan keurig naar de meest succesvolle metal-acts van dit moment geleidt. Wat succesvol is, is een resultante van datamining algoritmes. De groten worden groter en dat werkt uiteindelijk ook hier de middelmatigheid in de hand. Maar wat is nieuw, voor de algoritmes waren het de commerciële platenlabels, etc. 

Op de terugreis overdenk ik de heerlijke week. De gesprekken met mijn zoon over politiek, techniek en vooruitgang. Ok, onbedoeld hebben de opbiechtende ex-werknemers van de hightech reuzen toch wel een beetje gelijk: techniek maakt ook stupide. Boven het appartement van mijn zoon vlogen om de haverklap de zeer grote vliegtuigen heel laag over. Daar zit de Europese regering. Interessante positie! We spreken van de technologische vooruitgang alsof het nu al (pre autonome AI) een autonoom proces is, waarvan het vanzelfsprekend is dat er veel/alles in wordt geïnvesteerd, maar ze is vaak ronduit dehumaniserend (Kierkegaard zag dat al heel scherp). Maar voor mij is deze tijd met gezin en zoon kwaliteit met een hoofdletter K!