Zotheid

Dichotomieën splitsen onze wereld op in 2 elkaar niet overlappende categorieën. Zwart versus wit, goed versus slecht, autistisch versus neurotypisch, slim versus dom, etc. We weten dat we hiermee duidelijkheid creëren, die echter bij nader inzien toch vooral verwarring en misverstand veroorzaakt. Zelfs wit is bij nader inzien lang niet altijd wit en zwart niet altijd zwart. In de afgelopen jaren heb ik getracht autistisch en neurotypisch als componenten van een universeel ontwikkelingssysteem te herdefiniëren, maar de belangen om de dichotomie stand te laten houden, zijn veel te groot, in de wetenschap, in de gezondheidszorg en zelfs bij de ervaringsdeskundigen zelf. Geïnteresseerd in de beroemdste filosoof die Deventer heeft voortgebracht, de grote humanist en filosoof Desiderius Erasmus, kwam ik al een onderscheid tegen in de Renaissance dat sterk doet denken aan dat tussen neurotypisch en autistisch.

Van 1478 tot 1485 studeerde Desiderius Erasmus aan de Latijnse school te Deventer, zijn studie rondde hij af in 1487 in ‘s-Hertogenbosch, omdat hij Deventer vanwege een uitbraak van de pest moest ontvluchten. In 1509 schreef hij in Londen zijn beroemde werk Lof Der Zotheid. In dit werk besluit de godin Zotheid een lofrede op haarzelf te gaan houden, wat ze verdedigt door te stellen dat dit veel beter is dan de aristocraten, die iemand er voor betalen om beroemd te worden en die graag te koop lopen met hun “talent”. Ze verdeelt de wereld in zotten en wijzen. De godin had 9 dienaressen: Eigenliefde, Vleierij, Vergeetachtigheid, Werkschuwheid, Genot, Dwaasheid, Weelderigheid, Drinkgelag en Vaste Slaap. Verreweg de meeste mensen waren zotten, en dat was maar goed ook. Dankzij zotheid blijven menselijke relaties in tact, is er vergevingsgezindheid, is er plezier en is er schijnbegrip, de waan van de dag en waren er de heerlijke deugden. Zonder zotheid geen vleierij, zotte eensgezindheid in menigtes, heldendaden, en ironie, en daarmee geen mogelijkheid conflict en zelfs oorlog te beslechten. De zotheid, zo prees zij haarzelf, was goed, bracht liefde en hartstocht, verschafte de kleintjes plezier en bracht de ouderen terug naar hun kindertijd.

Tegenover de zotten stond een hele kleine groep van “wijzen”, die zonder uitzondering ongelukkig waren, omdat ze de rede aanbaden en zich bezig hielden met wetenschappen (onder meer retorica, logica, natuurkunde en astronomie), terwijl moeder natuur slechts een heel klein plaatsje in ons brein aan de rede heeft toebedeeld. Verder is het lichaam overgelaten aan allerlei emoties, die de kleine groep “wijzen” trachten te negeren, door zich in te laten met moeilijke studies die buiten het vermogen van de menselijke natuur liggen. Bovendien was de rede niet opgewassen tegen de twee gewelddadige hartstochten, de toorn en de seksuele begeerte. Er werd niet naar de wijzen geluisterd, omdat hun opvattingen in niets leken op de alledaagse opvattingen en volkse gebruiken. Ze werden door het volk gemeden en verafschuwd, en hun levenslust raakte uitgeput door zorgen en eenzaamheid. Hierdoor waren het sombere en zwartgallige mensen, die zichzelf kwelden en haatten en droefenis brachten bij hun familie.
Met de dichotomie neurotypisch - de zotheid - en autistiform in mijn hoofd, kan ik bijna niet anders dan denken dat Erasmus 500 jaar geleden al over neurodiversiteit spreekt. De wijzen lijken in zijn beschrijving “verdacht” veel op wat we tot voor kort als hoogbegaafde Aspergers beschreven (of zoals Hans Asperger ze tijdens hun kindertijd beschreef: little professors). Ondanks de loftrompet op de massa, de zotheid, kiest Erasmus echter uiteindelijk toch voor de minderheid, de wijzen, voor het verstand en de rede. Hij koos daarbij niet voor de zotte aristocraten of schijnbaar geleerden, die grotesk met ideeën van de wijzen aan de haal gingen, maar voor de echte die-hards, de nerds (wat we nu Aspies of neurodiversen zouden noemen).

Ondertussen weten wij veel beter dan men in de tijd van Erasmus kon vermoeden, wat die kleine rationele en natuurwetenschappelijke (maar niet natuurlijke) orde - de Verlichting - ons zou brengen: heerschappij over alle natuur, met alle rampzalige gevolgen van dien. Ook liep Erasmus met zijn onderscheid tussen de Zotten en de wijzen een kleine 500 jaar vooruit op het onderscheid dat Nobelprijswinnaar psycholoog Daniël Kahneman maakt tussen systeem 1 denken (snel, instinctief en emotioneel, parallel, natuurlijk en feilbaar: de Zotheid) en systeem 2 denken (traag, serieel, logisch doordacht en minder natuurlijk in gebruik: de Wijsheid). Eerder werd opgemerkt dat hoog functionerende autisten anders dan neurotypische mensen vooral via systeem 2 werken, waardoor er een tragere informatieverwerking is, etc.

Maar ... Dichotomieën zijn .... zot! De wijzen brachten onze alledaagse werkelijkheid op hol, van automobiliteit tot kernenergie en AI. De zotten zette dit alles in in nietsontziende globale verdienmodellen en bestieren daarbij en-passant de wijzen vooral ook als psychiatrisch verdienmodel. Is de godin Zotheid haar weldadigheid toch verloren?