Alleen nog onderbouwde meningen? Ik gun iedereen een Annemarie!

In het vervolg op de discussie over nieuws versus fake nieuws (blog 2 weken geleden) en mijn blog van vorige week over de telkens afnemende diversiteit, gaat deze blog over meningen. Deze week lezen we in de media dat de overheid actief misleidend (Corona) nieuws en desinformatie gaat bestrijden. Steeds vaker hoor je met name goed geschoolde mensen zeggen/schrijven dat meningen slechts geuit zouden mogen worden, indien ze goed onderbouwd zijn. Sociale media, bijvoorbeeld, zouden dan slecht of niet onderbouwde meningen moeten verwijderen of voorzien van een waarschuwing, indien ze meer gedeeld of gelezen worden dan de drempelwaarde. Wat is hier mis mee?

Wat mij betreft, alles! Om te beginnen blijkt diezelfde overheid tot voor kort verkondigd te hebben dat gezichtsmaskers in de ouderenzorg niet nodig zijn, dat er ruim voldoende testcapaciteit is in alleen de ziekenhuislabs in Nederland en dat verspreiding van het virus door de lucht verwaarloosbaar is. Maar daar gaat het me nu niet om. Indien regelgeving en/of media erin slagen om alleen “onderbouwde” meningen een podium te geven, zal daarmee een uniforme dictatuur ontstaan, waarin voor afwijkende meningen – diversiteit –  geen plaats meer is. Door dominant (westers) superioriteit denken is de antropologische en culturele diversiteit al onherstelbaar gekrompen. Nog maar enkele decennia geleden werd dit onbeschaamd als verdienste gepresenteerd: de westerse mens heeft met consequente hand (wapens) en zalvende woorden zo’n beetje iedere culturele uitingsvorm van menselijke samenlevingen ingewijd en verheven in haar "gezegende" technologie en rationaliteit. Iedere nakomeling van de talrijke eeuwenoude stammen, is ondertussen “geschoold en gezegend” met de grote verdiensten van 300 jaar Verlichting.

Aan mensen die voor de “waarheid” opkomen is geen gebrek. Relatief nieuw zijn hier de fact-checkers, die kunnen bepalen of iets nieuws of fakenieuws is. Verenigingen zoals de Vereniging tegen Kwakzalverij (1881), Stichting Skepsis (1987) en Skepp (1990) zijn verenigd in de European Council of Skeptical Organisations (1994). Zij staan voor een eeuwenoud scepticisme tegenover de gangbare machten, maar zouden door het aan het begin van deze blog gesignaleerde gebrek aan tolerantie voor andere dan de gestandaardiseerde (onderbouwde) meningen gemakkelijk een instrument van de macht kunnen worden. Als een 25 eeuwen oude handelwijze als accupunctuur opzij gezet wordt die niet in “onze” wetenschappelijke traditie is ontstaan, maar hier nu wel opmars maakt, gaat dat toch wel verdacht veel op discriminatie lijken. Waarom is “waarheid” en weten verheven boven mening en voorstelling, wetenschap boven kunst en denken boven intuïtie?

Filosofen zijn vaak aanzienlijk bescheidener met waarheidsclaims dan andere wetenschappers. Zo stelde filosoof Richard Rorty (1932-2007) dat een perspectief onbestaanbaar is waarmee boven alle andere perspectieven op de werkelijkheid uitgestegen kan worden om zo te bepalen welk perspectief juist of waar is. Thomas Samual Kuhn (1922-1996) stelt dat ook in de natuurwetenschappen (de “harde” wetenschap) paradigma's zich alleen partijdig kunnen laten vergelijken en Rorty concludeert hieruit dat zelfs ook de natuurwetenschap als maatschappelijk en cultureel fenomeen gezien moet worden, gelijkwaardig aan kunst en politiek.

Techniek unificeert, overal lopen we aan de hand van onze smartphones, van navigatie tot sociale media, waarin we een gedroomde versie van onszelf presenteren aan onze virtuele vrienden. Maar als we ergens iets van vinden en dat vrolijk rondbazuinen (Twitter betekent niet voor niets kwetteren) en het riekt naar complottheorieën, of het gaat in een andere richting dan de mainstream waarheid/werkelijkheid, dan worden de Techbedrijven door regels en regulaties meer en meer gedwongen ons te isoleren, of zelfs af te sluiten. Dat is geen goede ontwikkeling, grootschaligheid is een monster dat alles vertrapt dat anders is en zo de vrijheid van meningsuiting uiteindelijk zal vermorzelen. “Blaten” doen we allemaal, liefst in koor (we zijn veel kuddedier en een beetje predator), maar luisteren wordt kennelijk minder door de smart technology uitgelokt. Diversiteit staat op diverse vlakken op de tocht (bio, cultuur, talen, meningen, etc). Het is nog niet te laat. Waarom moet iemand haar/zijn mond houden, als zij/hij iets voelt, maar niet kan onderbouwen? Waarom kan de mensheid niet totaal verschillende invullingen kennen van leven, zingeving en betekenisverlening? We hoeven niet allemaal een top IQ te hebben om binnen de westerse rationaliteit aan de grenzen van het kennen te werken. Een van de belangrijkste invloeden in mijn leven, was Annemarie, een diep verstandelijk beperkt meisje. Ik gaf haar een paar jaar muziekles, en zij leerde mij waar leven en verbondenheid echt over ging. Sindsdien zeg ik het regelmatig, ik gun iedereen een Annemarie!

 

Diversiteit

Diversiteit – de verscheidenheid van soorten, mensen, culturen, religies, meningen etc. – staat al sinds de Verlichting op de tocht. Met de opkomst en kolonisatie van de dominante westerse “economie”- techniek en levensbeschouwing (de koopman met de bijbel) – werd tot in alle uithoeken van de wereld onze technologische leefwijze gepredikt en gebezigd. Vorige week had ik het over de nieuws - fakenews dichotomie en over het verabsoluteren van één waarheid (door fact-checkers meer en meer macht te geven). Het mag duidelijk zijn dat de schaalvergroting die kolonisatie en communicatie technologie heeft gerealiseerd het aantal naast elkaar bestaande werkelijkheden heeft gereduceerd. Toch is het proces van steeds globalere eenwording en daarbij onderschikken en opslokken van lokale diversiteit niet zo eenvoudig te begrijpen. Hoe zit dit?

Je zou kunnen denken dat bijvoorbeeld het internet een structuur biedt waar diverse meningen, culturen, geloven met elkaar kunnen communiceren. In principe gebeurt dit ook. Maar toch ontstaat er wereldwijd meer en meer één mens – één mondiale werknemer, of ondernemer – herkenbaar in steeds meer landen. De wereldburger (M/V/anders) kan overal over de wereld meedoen, in herkenbare werkzaamheden en activiteiten. Natuurlijk is er nog (enige) afhankelijkheid van scholing en opleiding. En daar gaan opleidingen ook prat op: het is niet genoeg om een goede onderwijzer voor het basisonderwijs in Oost Nederland op te leiden, maar de student moet zeker ook een stage of activiteit in het buitenland doen. Zoals wij door het land uitzwierven, gaan onze kinderen de wereld over. En voor de topondernemers van nu – Elon Musk, Richard Branson – is zelfs dat niet genoeg. In de door hun gedroomde toekomst zwerft de gestandaardiseerde mensheid door het universum, naar Mars, of misschien nog verder. Maar waarom zien we vooral uniformiteit, toenemende eenvormigheid? Waar een eeuw geleden zelfs buurregio’s herkenbaar waren aan eigen typische bouwstijlen, tradities en dialecten, is nu één mondiale stijl dominant, met dominante apps, beelden, cultuur en taal. Jaarlijks gaan er talen (en vooral dialecten) verloren. Met het ontstaan van de wereldburger, waarvan hooguit de achternaam of het tintje van de huid nog herinnert aan een gedifferentieerd verleden, is de mens door de geglobaliseerde (technologische) machinaties gestandaardiseerd. Hoe kan dat? Zijn er dan ook bedreigde menstypen, die minder vanzelfsprekend te standaardiseren blijken te zijn? Waarom leiden de ongelooflijk vele uitingsmogelijkheden op het internet niet tot toename in diversiteit?

Volgens ontwikkelingspsycholoog Heinz Werner (1890-1964) zijn twee aspecten kenmerkend voor evolutionaire, culturele en individuele ontwikkeling: differentiatie en hiërarchische integratie. In de differentiatie fase worden er diverse oplossingen geëxploreerd om een probleem of uitdaging het hoofd te bieden. In de ontwikkeling van automobielen, bijvoorbeeld, zie je dat koplampen aanvankelijk hoog geplaatst worden net als bij de koets, om over het paard heen te kunnen schijnen. Andere fabrikanten plaatsten ze laag, aan twee kanten, of alleen in het midden, wit of in kleur, etc. Vervolgens komt er de fase van de (hiërarchische) integratie: de beste oplossing wordt tot standaard verheven. Vervolgens betreffen nieuwe differentiaties een ander aspect (bijvoorbeeld de motor voorin, of achterin, of in het midden). Hiërarchische integraties vormen de bouwstenen voor nieuwe ontwikkeling, maar beperken de mogelijkheden. En zo leiden standaarden uiteindelijk tot eenvormigheid. Dat wordt een probleem als 1 soort, of 1 merk, religie of cultuur qua schaal zo groot wordt, dat ze overheersend wordt. Als mensheid zijn we zo’n globaal geoliede machinerie geworden, dat we de planeet zijn gaan overheersen, met alle gevaren van dien. Want moeder natuur “weet” altijd heel goed zorg te dragen voor grote diversiteit, en “spelers” die te groot (overheersend) worden, raken vanzelf in de problemen. In ons geval is technologie de aanleiding voor de grote schaal waarop de mensheid een regelrechte bedreiging is geworden voor de diversiteit, maar de motor daarin is een onhoudbaar economisch model: oneindige groei uit eindige middelen. Vluchten naar een andere planeet is exemplarisch voor deze hopeloze motor.

We moeten anders denken, andere technologie. Weg van de schaalvergroting, terug naar onze eigenheid en elkaar. Steeds meer mensen lopen met labels zoals dyslecticus, ADHD-er of autist. Deze labels worden tegenwoordig meer en meer geïntegreerd als neurodivers. De neurodiverse mens kan een grote rol spelen in het anders denken en in de ontwikkeling van andere technologie. Niet voor niets is de “autiste” Greta Thunberg het symbool geworden voor het opkomen voor de bedreiging van diversiteit!

Nieuws versus fake nieuws: Boolean Bullshit

George Boole (1815-1864) was een autodidactische wiskundige en filosoof die de algebra ontwikkelde voor een waarheidsfunctie in een logisch systeem: waar, of niet waar (true-false). Iets is blauw, of iets is niet blauw. Sommige waarden kennen slecht 2 standen (aan, of uit, 1, of 0) en zijn daarmee Boolean, maar van de meeste zaken die voor ons mensen van waarde zijn, is de Boolean waarde niet vast te stellen. Is iets kunst of niet, is iets mooi of niet, is iets goed of slecht, is iets nieuws of niet, is kunst waar, of is wetenschap waar? Het wordt al snel een waardeloze onderneming als we proberen onze wereld te vangen in digitale Boolean waarden. Het leidt tot absolutisme en simplificatie, en het  is dan ook niet verwonderlijk dat Donald Trump een gesimplificeerd wereldbeeld begon voor te staan, waarin iets goed (zijn eigen handelen en kwaliteiten) of slecht is (iedereen die niet in zijn “goed” gelooft), of dat iets nieuws is of fake nieuws. De world according to [let op, hier volgt slechts een mening, en wel de mijne] een dictatoriale idioot.

Helaas heeft Trump de positie van een der invloedrijkste mensen van onze wereld en is het ondertussen vrijwel overal kritiekloos geaccepteerd dat nieuws, wetenschap, en feitelijk alles dat voor ons van belang is slechts twee waarden kent: true or false. Zo erg, dat als mensen werkelijk met logische argumenten trachten grip te krijgen op onzekerheden (zoals het Corona virus), ze de kans lopen van de sociale media gegooid te worden met het predicaat “fake news”. George Boole zou zich omdraaien in zijn graf [waarschuwing van de fact checkers: fake news: 1. een dode is na 156 jaar niet meer integraal aanwezig en 2. een dode kan niet autonoom waarnemen, denken en bewegen].

Bah! Onze wereld valt te omschrijven als een uiterst complex systeem (bestaande uit miljoenen al evenzeer complexe subsystemen), die niet met simplificaties te vangen zijn. Kunnen we afgaan op wat we als echt ervaren? Of geloven we wat we geleerd hebben? We leven op een gigantische bol, zo hebben we geleerd, zonder er af te vallen. Ervaren we dat ook? Natuurlijk niet, we ervaren ons leven in het platte vlak, en we hebben ervaring dat zaken van een bal afvallen, maar niet van een tafel. Dat komt door de zwaartekracht, zeggen we in koor, als een kind ons vraagt waarom wij niet van onze “bal” afvallen. Ons weten gaat hier voor ons ervaren, want ze gaan simpelweg niet samen. Voorstellingsvermogen, fantasie, verbeelding en dromen gingen vooraf aan nieuwe inzichten, en die zouden er nooit gekomen zijn als ieder stapje hierbij ge-fact-checked zou zijn.

Simplificaties zijn als tumorcellen, die delen en delen zonder rekening te houden met het complexe systeem waar ze onderdeel van zijn. Ze bestaan niet voor het collectief, of geheel (dat dikwijls meer, minder of iets anders is dan de som der delen), maar voor zich zelf. Ze zijn hun eigen waarheid, en maken in een korte periode van succes hun eigen bestaan onmogelijk. Met het einde van het organisme waarin ze woekeren, is hun eigen einde ook onherroepelijk. Met een simplificatie van onze complexe werkelijkheid naar True en False, zullen we onherroepelijk ons begrip van de wereld uiteindelijk vernietigen.

Nog even terugkomend op Iets is blauw, of iets is niet blauw. Onder bepaalde omstandigheden zijn we niet in staat om dit empirisch vast te stellen, zo lieten de neuropsychologen Lotto en Purves in 1999 in een revolutionair artikel zien: het blauw in de linker kubus is in feite exact dezelfde “kleur” als het geel in de rechter kubus, namelijk grijs. Dus blauw is hier in feite grijs.

(bron: Lotto, R. Beau, and Dale Purves. "The effects of color on brightness." Nature neuroscience 2.11 (1999): 1010-1014.)

PS zojuist hoorde ik dat Maurice de Hond (de persoon die op logische analyse gebaseerd tot andere inzichten ten aanzien van Corona kwam dan de Nederlandse autoriteiten daarvoor letterlijk bespot is en herhaaldelijk door fact checkers als fake news is weggezet, door het belangrijkste wetenschappelijke Nederlandse tijdschrift in de geneeskunde peer reviewed is geaccepteerd en gepubliceerd. Gelukkig doet wetenschap niet altijd mee in de nieuws-versus-fakenews waanzin!

Prooidier of roofdier, we zijn het allebei ... een heel klein beetje

Op haar IPad liet mijn paarden-gekke dochter me zien dat eergisteren 45 paarden uitbraken en in volle vaart achter elkaar een rondje door het centrum van Weesp galoppeerden. Na een minuut of vijf keerden ze keurig terug naar hun stal. Wonder boven wonder is er geen enkele schade aangericht. “Aanstichter” was een grote pony die een carrière als jockey paard achter de rug heeft en bij het op stal brengen een gat in de “verdediging” zag, de rest vluchtte achter haar aan. No big deal, ze bracht ze ook weer veilig terug.

Prooidieren kunnen op de vlucht slaan, en gedragen zich daarbij als één collectieve machine. Roofdieren, daarentegen, gedragen zich geheel anders. Regelmatig zie ik dat aan onze honden, die wel op elkaars afwijkende gedrag reageren, maar vanuit eigen taken. Samen ga je op jacht en iedere wolf heeft daarin zijn eigen taak. Wij mensen, besef ik me al mijmerend, hebben kenmerken van beide. Mensapen zitten in de voedselketen als zoogdieren ook zo ongeveer in het midden, al hebben we ons door technologie (vuur, hefboom en taal) op eigen kracht naar boven weten te manoeuvreren. Direct nadat mijn 11 jarige meisje me de vluchtende paarden heeft laten zien, laat ze een filmpje zien op TikTok, van Charli d’Amelio, een Amerikaans 16 jarig meisje. Charli maakt op TikTok sinds 2019 filmpjes, waarin ze voor de spiegel “danst”. Ondertussen heeft ze 84 miljoen volgers, 6,3 miljard likes en daarvoor volgt ze zelf slechts 1018 mensen, die bij even doorklikken haar trouwste fans blijken te zijn. Zij was kennelijk op het juiste moment op de juiste plaats. Niets bijzonders, behalve haar nummer 1 positie. Dit verwijst naar ons kuddegedrag. Heel anders dan de mensen die met zeer uitzonderlijke prestaties soms ook een paar miljoen bewonderaars weten te bereiken, als artiest (ik denk bijvoorbeeld aan de 2 cello’s), of als genie (bijvoorbeeld Elon Musk), of als agressor/politicus (u mag zelf invullen...). Twee kanten van ons zijn, vanuit onze middenpositie kunnen we het gewone, normale koesteren (zoals Charli, of Frans Bauer), of het verhevene en/of onbereikbare (David Helfgott, die bijvoorbeeld de onmogelijk moeilijke pianoconcerten van Rachmaninov als een der eersten speelde). Het vluchtende kuddedier, of het geïndividualiseerde roofdier. 

Terugdenkend aan ons nieuwe huis, en de verkoop van het oude huis, leerde Funda me opnieuw, dat we gelukkig allemaal vooral van hetzelfde houden. Bij nader inzien is dan ook de bewondering voor Charli - die gewoon is en doet - net als voor het haast blind meelopen met de stroming, minder vreemd. Digitale (massa) communicatietechnologie helpt ons onze beide aarden te versterken. Zo kunnen we kennisnemen van wat we als kudde "moeten" willen, op TikTok, Facebook en Instagram. Daarnaast krijgen we ook af en toe ter afwisseling monsterlijke prestaties of gruweldaden van enkelingen te zien, die in staat waren zich van de kudde af te wenden, zoals Jonathan Livingston Seagull in de bekende gelijkmatige roman. Zo zien we de beweging omlaag in de voedselketen, naar de kudde, en omhoog, naar de lone wolf. Het je biologisch in het midden van de voedselketen bevinden, betekent nu eenmaal dat je twee kanten op kunt. Omlaag is identificeerbaar (massabewegingen), omhoog is spannend. Soms loopt het door elkaar, als bijvoorbeeld een vreedzame demonstratie of wedstrijd een rel wordt. Of je aan de top een schurk, artiest of genie bent, maakt helaas niet altijd zoveel uit. Veel dictators “bespeelden” hun publiek als demagogen. Maar een leidende positie in de kudde is zeker gebaseerd op toeval, aan de top is die gebaseerd op aanleg en toeval, of aan duivelse kwaadaardigheid (bijvoorbeeld de pleger van een terroristische aanslag). De top is niet voor iedereen weggelegd. Laten we daarom maar blij zijn met onze positie in het midden, in onze grazige weide van luxe en comfort Er is simpelweg geen plaats voor 7 miljard predatoren op onze planeet!