Uitgekeken

 

Ongetwijfeld ben ik niet de enige, die zichzelf ondertussen niet meer kan zien, in dat kleine vierkantje in het beeldscherm bij het vergaderen via Teams of Zoom. Ik probeer niet naar mezelf te kijken, naar hoe anders ik beweeg, lach, of praat dan ik dacht dat ik dat deed. Met weerzin constateer ik dat ik veel meer op mijn vader lijk dan ik dacht, ondanks dat ik gek op mijn vader was. Hij is niet veel ouder geworden dan ik nu ben. Door de flinke vertraging hoor ik regelmatig mijn eigen stem, wederom ontluisterend. Zal ik grijpen naar virtuele oplossingen? Blurren, “photoshoppen”, deepfake, avatars? Daarmee is het probleem niet opgelost. Integendeel, daarmee raken we nog verder af van “ouderwets” overleggen. Hoe zit dat?

Doordat ik mezelf zie deelnemen aan samenwerking en sociale interactie, ben ik op een andere manier betrokken dan wanneer ik vanuit mezelf de wereld tegemoet treed. Nu zie en hoor ik mezelf werken, en langzaam maar zeker ben ik me daar een mening over gaan vormen. Is dit samenwerking? Is dit überhaupt werken? Vanuit de eerste persoon ging het over de inhouden (onderwerpen), of medespelers in die samenwerking. Jezelf als derde (en zelfs een beetje tweede) persoon zien roept vragen op als: Waarom doen we dit? Is dit nu echt werken? En als collega’s hun achtergrond gingen vervagen, voelde dat steeds meer alsof ze me niet wilden laten zien waar ze leefden, alsof ik geen onderdeel mocht vormen van hun “echte” leven. Alsof we allemaal in de Truman story zijn beland, en de anderen na de “draai-dag” naar huis gaan, maar ik de enige ben die dat niet weet. Met een charmeoffensief probeerde ik dat af en toe te doorbreken, door net voor de vergadering te praten over mijn huis en mijn werkkamer, en dan de camera op te pakken en ongevraagd mijn omgeving te laten zien. Soms resulteerde dit in dat een collega ook zijn of haar omgeving in beeld bracht, en dat voelde goed. Maar ondertussen heb ik ook al met collega’s gesproken die zichzelf algoritmisch wat mooier hebben geprobeerd te maken, en dan natuurlijk in een virtuele (nep) omgeving.

Natuurlijk maakt make-believe altijd al een substantieel deel uit van werken in hogere functies. Met de online werkelijkheid is de grens tussen werkelijk en make-believe verder vervaagd. Mijn angstige vermoeden is dat dit door zal gaan. Net zoals we op de sociale media vooral de extreme blije (of woedende), vrolijke (of dieptrieste) aspecten van ons bestaan delen, zal ook in online samenwerken meer en meer “digitalisering” en dus polarisatie plaatsvinden: waar, of onwaar, goed, of slecht. Hierbij zullen we ons zelfbeeld vervangen door een algoritmisch op maat gemaakte avatar, en ook een gekozen stem zal real time onze eigen stem vervangen. Naast dat collega’s (en studenten) niet meer bij ons binnen kunnen kijken, kunnen ze dan ook onze stem niet meer horen, en, kom op, als er iets privacy is, is het wel ons gezicht, dus dat moet ook niet voor iedereen altijd zichtbaar te zijn.

Help! Voor mij is dit “a brave new world”, een nachtmerrie en ik snap niet goed waarom we het zo ver laten komen. Gewaarschuwd zijn we echt al eeuwen! Neem de filosoof Michel Foucault (1926-1984), die beschreef hoe de macht van centraal (vorsten) via decentraal (politie, bazen) naar continu (je bent overal zichtbaar) en uiteindelijk eigencensuur is gebracht (iedereen houdt continu zichzelf in de gaten). Of George Orwell, die in 1984 liet zien hoe een door technologie grootschalig geworden wereld, een big brother zou genereren (internet, sociale media censuur, etc.) die precies de machtsbeheersingsfilosofie realiseerde waar onder meer Foucault (en meerdere filosofen voor hem) het over hadden (of voor waarschuwden). We vinden ons en vooral onze digitale technieken het toppunt van intellectuele superioriteit, maar het is tevens helaas het toppunt van stupiditeit en door grote denkers is er ook al heel lang voor gewaarschuwd. Ook hier weer … polarisatie!

Maar dan denk ik dat het toch goed is, dat deze online revolutie zal leiden voor een herwaardering voor eerlijk werk, voor ambacht. Nu willen we onze kinderen graag zo hoog mogelijk (universitair) opgeleid krijgen, maar als we gaan inzien dat de meesten daarmee in een virtuele schijnwereld belanden, krijgen we vast meer waardering voor ambachtsmensen, die echt met elkaar voor elkaar en de leefomgeving zorgen. Brood moet je blijven eten, en virtuele broden zijn absoluut niet voedzaam, vandaar dat ze vooral rupsjes Nooitgenoeg in Nevereverland voeden! De MBO’s krijgen vast meer toestroom, want op een nepwereld raak je vanzelf uitgekeken. Toch?