Uitersten

Onze wereld is er één van uitersten. Aan de ene kant leven enorm veel mensen in relatieve welvaart, en zijn we meer dan ooit tevoren losgekomen van rassendiscriminatie en vrouwenonderdrukking, ook al is er nog een weg te gaan om in een volledig geëmancipeerde wereld te leven. Aan de andere kant is het denken en daaruit voortkomende doen dat deze grote verdiensten hebben gebracht – economisch vrijdenken vanuit logisch-wetenschappelijke kaders – desastreus voor de planeet in termen van (bio)diversiteit, milieu en klimaat. Afgelopen vrijdag hield ik een lezing over (neuro) psychologie in relatie tot design, architectuur en styling, waarbij een van de aanwezigen opmerkte dat tegenwoordig zo’n beetje alle bebouwing inclusief bossen tegenwoordig ontworpen zijn, waarmee designers de belangrijkste functie is geworden van onze planeet. Hierin ligt feitelijk het probleem.

Ontwerpen zijn altijd vanuit een meer of minder specifiek perspectief, om één bepaald (type) probleem af te wenden. Echter, er zijn altijd oneindig veel denkbare overige perspectieven, waardoor er juist door de preoccupatie met het ontworpen perspectief, nieuwe problemen ontstaan vanuit één van deze, vaak niet op voorhand doordachte, overige perspectieven problemen. Dit geldt natuurlijk ook voor nieuwe omstandigheden die van nature ontstaan, die niet "ontworpen" zijn, waarin iets kan gedijen, zichzelf of iets anders uit balans kan brengen en zo verandering afdwingt, vaak door chaos (dynamische systemen). Soorten verschijnen en verdwijnen zo. Wat een soort is vanuit het ene perspectief, is bijvoorbeeld een ziektekiem vanuit een ander perspectief. In de natuur ontstaat bij de overgang van de ene in een andere balans chaos, waaruit altijd weer een nieuwe (tijdelijke) balans zal ontstaan. Als mens beschermen we ons tegen de natuur door techniek en accepteren we (logischerwijs) geen chaos (ziekte, kou, aanvallers) en grijpen we in door ontwerpen: jassen, vuur, speren en bijvoorbeeld ook door een vaccin te ontwerpen waarmee we een virus kunnen aanpakken dat een chaos aanricht in onze wereld.

Toch zijn we zeker niet beter dan de natuur in het herstellen van balans. Op bepaalde uiterlijke of karakter kenmerken ontworpen rashonden, bijvoorbeeld, blijken steevast gemiddeld genomen kwetsbaarder voor ziekten en kwalen dan bastaardhonden. Vanuit één perspectief kan een rashond optimaal zijn - groot, of sterk - maar er zijn altijd oneindig veel perspectieven die niet in het “design” zijn meegewogen. Innoveren om het innoveren is feitelijk vooral goed als oefening in perspectiefverandering, maar niet om uiteindelijk een ideaal perspectief op een ideale wereld te creëren. Zoals Richard Rorty (1932-2007) en Thomas Samual Kuhn (1922-1996) al stelden, is een perspectief onbestaanbaar waarmee boven alle andere perspectieven op de werkelijkheid uitgestegen kan worden. Er kan dus niet worden bepaald welk perspectief juist of waar is, ook in de natuurwetenschappen kunnen paradigma's alleen partijdig met elkaar worden vergeleken, waarmee ook de natuurwetenschap als maatschappelijk en cultureel fenomeen gezien moet worden, gelijkwaardig aan kunst en politiek. 

Dus ja, we hebben een wereld gecreëerd waarin heel veel mensen tegelijkertijd kunnen leven (7,2 % van alle mensen die ooit geleefd hebben leven nu!), in relatieve rijkdom. Juist door de massacommunicatie is ongelijkheid pijnlijk zichtbaar en zijn we meer dan ooit tevoren 1 mensheid aan het worden. Dat is natuurlijk enorm positief, maar we moeten tegelijkertijd bewustzijn opbouwen dat de weg naar dit menselijk succes – oneindige groei uit eindige middelen – logisch onhoudbaar is en zo’n beetje elke vorm van diversiteit (cultureel, biologisch) zo langzamerhand is gaan bedreigen. Dat is ingewikkeld, want we kunnen niet terug, maar kunnen eigenlijk zo ook niet verder. Een hele goede manier om tijd te kopen zou zijn wereldwijd stoppen met vleesconsumptie. Op dit moment is 96% van alle zoogdieren biomassa gerelateerd aan ons directe voortbestaan: mens = 36%, slachtvee (schapen, koeien en varkens) = 60%. Slechts 4 % is dus de massa van alle andere zoogdieren. Ecologische disbalans. Dus, optimistisch gesteld, er zijn grote verdiensten en grote zorgen!