Alles staat op groen, waar wachten we nog op? (IDG5)

Verandering is gaande. Gedragsverandering is nu noodzakelijker dan ooit. Ecologie vóór economie, een duurzame wereld, terug naar de natuur. Technisch kan het al lang, maar we blijven ons tot de tanden bewapenen met technologie – op zich niet goed of slecht, aldus Melvin Kranzberg – van geraffineerd taalgebruik tot potentieel destructieve kernenergie, van relatief duurzame energieopwekking tot gevaarlijk rigide digitale ‘keurslijven’. Hoogste tijd voor het genuanceerde oordeel, rekening houdend met ons gedrag en de natuur. Hebben we echt steeds opnieuw technologische disruptie (ontregeling, bijvoorbeeld generatieve AI) nodig, als die ons ten koste van de planeet en menselijk welzijn, in de armen drijft van… nog meer technologie en disruptie? 

“Ontwapenen” en gedrag veranderen, daar gaat het nu om. Dat begint met vertrouwen in ons eigen onderscheidend vermogen, door terug te gaan naar onze intuïtieve wijsheid in plaats van ons steeds meer afhankelijk te maken van systemen, plan-do-check-act cycli, computers of AI. Durven we te vertrouwen op ons innerlijk weten, op wijsheid, die lijkt verstomd door groteske BigTech? 

Hoewel zeer versnipperd, de noodzakelijke kennis en wijsheid om onze plek in de natuur terug te winnen als een vreedzame soort, zijn er al. Ook de technologie is er, al liepen we om die te verkrijgen gevaarlijk dicht langs de afgrond. Het is nooit iemands bedoeling geweest om de grootste vijand te worden van de ecologie en daarmee ook ons eigen voortbestaan. We verwierven krachten die we niet aankonden, ontwikkeling van bewustzijn bleef achter op dat van welvaart en economie. Maar het bewustzijn groeit, de wil tot verandering wordt steeds meer zichtbaar. De SDG’s – UN’s 2030 doelstellingen om de ecologie, waaronder het klimaat, te herstellen – zijn daar een voorbeeld van. In de oudjaarconferenties, kwam het eind van oneindige (technologische/economische) groei uit eindige middelen aan bod. Er is een groeiend besef van de noodzaak om over te gaan naar een betekeniseconomie, naar welzijn in plaats van welvaart. Nogmaals, de techniek is er al, nu ons gedrag nog. 

Ter illustratie de energietransities (meervoud). Alles is aanwezig: energie uit zon, wind of waterstof, en de opslag in duurzame batterijen met broom uit zeewater. De kennis is er en de ontwikkeling is op de meeste gebieden ver voorbij de prototypefase. Ons gedrag blijft achter. Als we per huishouden veel minder energie verbruiken (minder verwarming, kortere douches etc.), kunnen we waarschijnlijk al uit met alleen hernieuwbare energie (zonder kolen en fossiele brandstoffen). Als we echter onze huidige luxe-, materiaal- en energiebehoefte volledig willen vervangen, lukt dat niet. Op dit moment kan duurzame energie niet voldoen aan de energievraag die nog steeds verder uit de hand loopt. Het verminderen van de energiebehoefte door ons gedrag aan te passen zou zeker helpen om (1.) onze verslaving aan materiaal en energie aan te pakken en (2.) onze ecologische voetafdruk te verkleinen. Bovendien, ook al zou het in de toekomst mogelijk zijn om in onze huidige energieverslaving te voorzien met hernieuwbare (groene) energie, dan nog is er totaal onvoldoende materiaal voor onze materiële behoefte. De vraag is niet of we minder gaan produceren (ja dat zou moeten!), maar wanneer we ook daar alle 'planetaire' grenzen hebben overschreden (want we produceren niet minder). We moeten ontgroeien! Energietransities kunnen daarbij helpen. 

Dit geldt bijvoorbeeld ook op het gebied van werk. Ook hier zullen we prioriteiten moeten stellen. Ook hier moeten we activiteiten stopzetten en kiezen welke we voortzetten, rekening houdend met mens en milieu. Zo niet, dan ontstaat er een toenemend tekort aan arbeidskrachten, ook in wat we sinds Corona essentiële beroepen zijn gaan noemen. Bij elke nieuwe kans die zich voordoet, ontstaat, mits succesvol, een behoefte die energie, materiaal en arbeid vraagt. Hierdoor ontstaat een omgekeerde piramide, met de essentiële (vaak laagbetaalde!) arbeid onderaan (laagst gewaardeerd/minst wenselijk), totdat het hele systeem instort. Inner Development Goal 5 (Acteren/aansturen op verandering) zegt: "moed en optimisme helpen ons echte keuzevrijheid te verwerven, oude patronen te doorbreken, originele ideeën te genereren en volhardend te handelen in onzekere tijden". Moed, creativiteit, optimisme en doorzettingsvermogen zijn vereist. Alles is aanwezig: kennis, technologie en het besef dat het anders moet. Nu ons gedrag. Waar wachten we nog op?

De schaarste omarmen (IDG3)

Verandering is gaande, gedragsverandering! Hoewel we gewend zijn geraakt aan 24/7 beschikbaarheid en levering van zo’n beetje alles dat met geld te koop is, blijven wij schaarste dieren, die juist in schaarste inventief samen aanpakken om te leven in verbondenheid. Nog slechts een paar jaar geleden riepen futurologen dat de toekomst (enkelvoud, alsof er slechts één toekomst is) zou bestaan uit overvloed. Gratis energie en al het andere dat nodig is om goed te leven, zou door slimme technologie (robots) geregeld worden, zo "voorspelden" ze, zodat wij slechts zouden hoeven doen waar we goed in zijn: genieten, relaxen (en verkwisten).

Zo'n 4 keer per jaar geef ik colleges aan hoogopgeleide professionals. Telkens begin ik met de vraag hoe zij denken dat de wereld er over 50 jaar uitziet. Tot vandaag kreeg ik altijd antwoorden waarin robots, technologie, nanotechnologie, zwevend vervoer, kortom science fiction, de overhand had. Als ik de mensen vervolgens vroeg hoe hun gedroomde wereld er over 20 jaar uit zou zien, was technologie meestal als sneeuw voor de zon verdwenen. Men had het over kinderen, vrienden en familie, of over reisbestemmingen, of boeiende kennis opdoen in boeken. Over spirituele voeding in verbinding met familie en vrienden.

Vandaag was anders! In de groep van vandaag werd een wereld geschetst waarin mensen weer op zichzelf en elkaar aangewezen waren, waarin onze energiebehoefte (elektrische apparaten, mobiliteit, verwarming) weer in overeenstemming was gebracht met de seizoenen, waarin de natuur veel dichter bij ons staat en dan niet alleen als bron voor onze behoeften. Minder materieel, meer spiritueel, zei een student treffend. Een andere student betwijfelde of er, behalve misschien een nog ergens volledig geïsoleerd levende stam, over 50 jaar nog wel mensen zijn. Deze twijfel werd door iedereen beaamd.

Er is echt iets veranderd! Als ik achteraf het doel van mijn vragen uitleg (in het kader van UNESCO's Futures Literacy), lachen ze om wat futurologen tot voor kort verkondigden: we moeten ons voorbereiden op een wereld van overvloed, waar technologie ons zal brengen, naar een hemel op aarde (een beetje zoals in Wall-E). De meesten van ons hebben wel zo’n video gezien van een bekende futuroloog op YouTube, waarin wordt 'voorspelt' dat bijvoorbeeld het slimme toilet straks je ontlasting scant, om bij afwijkingen via het Internet of Things een medicijn te bestellen bij de e-apotheek, wat vervolgens per drone bij je thuis wordt afgeleverd. Jij hoeft het alleen maar in te nemen. Geheel automatisch wordt de AI van de huisarts geïnformeerd en na een week volgt de controle (wederom via de scanners/samplers/camera's in de toiletpot). Er hoeven geen mensen aan te pas te komen, schreeuwen ze van het podium, want die maken alleen maar fouten. En met deze bravoure bewijzen ze dat mensen er inderdaad flink naast kunnen zitten!

Corona, oorlog binnen de grenzen van Europa en de energiecrisis hebben geleid tot een snelgroeiend besef dat we met ons gedrag op een dood spoor zitten (blind vertrouwen in technologie en een economisch systeem gebaseerd op oneindige groei uit eindige bronnen). Met onze materiaal- en energieverslaving belasten we de ecologie veel te zwaar! Mentaal - spiritueel – weet iedereen dat. Maar door de polycrisis is het schaarstedier in ons klaarwakker, schreeuwend om zekerheid, wat gezien onze verslaving neerkomt op nog meer techniek, of systemen.

Maar ecologische schaarste biedt de kans de beschikbare bronnen en onze afname daarvan in balans te krijgen. Het genereert eensgezindheid, waar luxe (economische schaarste, want kritisch afhankelijk van geld) juist exclusie (isolatie en protectionisme) genereert. De commons (water, grond, bomen, primaire natuurlijke bronnen, etc.) zijn nu wereldwijd georganiseerd en omgevormd tot verdienmodellen/economie. Hierdoor kan een heel continent een ecologische voetafdruk hebben die 3,6 planeten vereist, waardoor een ander continent tot armoede en rampspoed wordt veroordeeld. Daarom moeten we terugkeren naar onze eigen regionale ecologische commons en onze materiaal- en energiebehoeften dienovereenkomstig aanpassen. Dat vraagt gedragsverandering, IDG 3: Relating and caring for others and the world. Dit vereist groei van ons spirituele wezen, om materiële krimp te “verdragen”. De schaarste omarmen. De bewoners van het Japanse eiland Okinawa, kunnen het: zij leven sober (weinig welvaart, veel welzijn) en worden het oudst van de hele wereld. Wij leren het, we zijn echt op weg. Het was een mooie dag, dank jullie!

Applaus voor u, u doet het geweldig! (IDG2)

Vannacht schrok ik om 3 uur wakker. Mijmerend over de energietransitie, moest ik denken aan de bekende verhaallijn van de Russische schrijver Fjodor Dostojevski (1821-1881). In de legende van "De grootinquisiteur" (in De gebroeders Karamazov) wordt de in een zeer eenvoudige menselijke gedaante teruggekeerde Christus door de grote kerkelijke instituties aanvankelijk niet herkend. De grootinquisiteur heeft het bv te druk met oreren en ceremonies. Als Christus stilzwijgend een wonder verricht – een meisje laat terugkeren uit de dood – wordt hij alsnog erkend, maar krijgt na enig overleg te horen dat zijn wederkomst nu niet uitkomt. De geïnstitutionaliseerde pracht en praal, kent haar eigen agenda, en ook Dostojevski’s 18^de eeuwse Christus wordt het zwijgen opgelegd, nu niet door Pontius Pilatus, maar door de kerk gebaseerd op de Christus uit het jaar 0. Dit verhaal heeft me altijd geboeid, ook al vond ik het boek als twintiger moeilijk om door te komen.

Wat ik met een schok vannacht besefte, is dat ik bij dit verhaal altijd heb gedacht dat het geïnstitutionaliseerde onoprechtheid betrof, waardoor de hoge heren uit de kerk zich niet konden openstellen voor de eenvoudige oprechtheid, de waarheid van het licht. Ineens zag ik in dat waarschijnlijk ook ‘de grootinquisiteur’ en andere ‘kerkdienaren’ op hun manier oprecht waren en geloofden in hun eigen verhalen en waarheden. Wetenschappers, journalisten, bestuurders, wij allen, doen niet anders.

Zo lees ik bijna dagelijks over ‘de energietransitie’ (enkelvoud), over hoe er voordeliger elektriciteit kan worden opgewekt, bijvoorbeeld met Broom uit zeewater voor accu’s, of over veelbelovende fusieprocessen. Alsof deze transitie enkel gaat over meer energie kunnen opwekken en gebruiken, die liefst langduriger beschikbaar zal blijven en minder vervuilend is. Maar een minstens zo belangrijk, in mijn ogen zelfs veel belangrijkere transitie, speelt zich deze winter in onze eigen huizen af: gedreven door enorme energie en brandstofprijzen gebruiken we significant minder energie om onze huizen te verwarmen. Dit is feitelijk fantastisch nieuws, waar niemand voor lijkt te applaudisseren. We blijken behoorlijk massaal onze thermostaat lager te kunnen zetten, een warme trui aan te kunnen doen, en zo onze eigen gedrag van de ene op de andere dag te kunnen veranderen. Het heilzame dat in deze gedragsverandering terugkeerde, lijkt geheel aan onze waarneming voorbij te gaan (zoals Dostojevski's Christus aan de grootinquisiteur). Waarom zijn we hier niet trots op?  Hebben we het podium voor de energietransitie (enkelvoud!) specifiek gereserveerd voor tech-marketeers met “goed” nieuws (renewable energy)?

Het probleem is enkelvoudig denken! Ook besef ik dat ik met het idee “employability transition” (de naam van ons lectoraat) dezelfde denkfout heb gemaakt, alsof er één transitie is naar een duurzamer werknemers en/of werkgeverschap. Meer dan ooit merken we dat er sprake is van polycrisis, waarbij alle diverse gebieden met elkaar samenhangen. Technologie (inclusief energie, arbeid, grondstoffen, antropogene massa: het Antropoceen tijdperk), economie, ecologie, klimaat en biodiversiteit, ze zijn allen met elkaar verbonden. Hoe mondialer de wereldsystemen functioneren, hoe sterker deze verbondenheid is, en des te inadequater het wordt om ze met één probleem- of oplossingsrichting per gebied (klimaat, energietransitie) te kenschetsen. 

Mogelijkheden om de problemen aan te pakken bevinden zich tussen twee extremen, van louter techniek, tot anders handelen. Onze hoop ligt vaak bij techniek (dan hoeven we ons gedrag niet aan te passen). De Inner Development Goals (IDG's) wijzen daarentegen op oplossingen in menselijk handelen. IDG 2, bijvoorbeeld, gaat over Kritisch Denken, om de bevolking te stimuleren om, in lijn met wat het hoger onderwijs beoogt, meningen, evidentie en plannen kritisch te kunnen beoordelen. Nooit eerder hadden we zoveel mensen met een academische opleiding, maar het denkvermogen om met de crises om te gaan lijkt te kort te schieten. Reden om IDG 2 te beschouwen. Dit staat er (vertaald): 'Complexiteitsbewustzijn, Inzicht en vaardigheden in het werken met complexe en systemische condities en causaliteiten', 'Perspectiefvaardigheden, Vaardigheden in het zoeken, begrijpen en actief benutten van inzichten vanuit contrasterende perspectieven', 'Vaardigheden in het zien van patronen, het structureren van het onbekende en in staat zijn om bewust verhalen te creëren' en 'Langetermijn-oriëntatie en visievorming, Langetermijn-oriëntatie en het vermogen om visies te formuleren en vast te houden die betrekking hebben op de grotere context'. Terug naar mijn verhaal!

Het is van belang te zien dat de door "gewone mensen" omlaag gezette thermostaten en aangetrokken wintertruien, en de toenemende belangstelling voor vegetarische en vegan voedingspatronen van zowel ondernemers als publiek, wellicht veel belangrijker kenmerken van de energietransitie zijn dan alleen maar hopen op betere technologie (zoals batterijen). Door het laatste aan te moedigen en het eerste niet eens te benoemen (de teruggekeerde Christus niet te erkennen omdat we het te druk hebben met onze big-tech fixatie), lopen we een groot risico. Hierom wil ik u graag wel (h)erkennen, in tegenstelling tot Dostojevski’s grootinquisiteur, en voor u applaudisseren: minder energiegebruik is het beste dat ons kan overkomen! In eenvoud en schaarste worden we weer mens. Dank u!

Bigger than life, eerste clip bij nieuw CD project!

Aan het begin van dit nieuwe jaar, dankbaar gebruik makend van de vakantiedagen, rond ik een bijzonder project af, een nieuwe CD met als titel Bigger than life. Het bijzondere eraan is dat het een combinatie betreft van mijn begin twintiger jaren, met die van mijn kinderen Thorvald en Deborah, singer-songwriter en componist, nu 22 en 21 jaar oud. Op het album staan 12 songs, waarvan 2 geschreven door Thorvald (At Your Service & When The Day Is Done), 4 door Deborah (Vampire, Everything Has Changed, Learned To Say Goodbye & Coming Home) en 2 door mij … toen ik ook 21 en 22 was!

In dit experiment zijn we dus dezelfde generatie in verschillende generaties, het idee is ontstaan door een kunstwerk van Deborah en Tessa van Merle – de film New Order – waarin ze muziek van mijn oude band gebruikten, en mij vroegen nieuwe composities in te zingen, wat ik samen met onder meer Tom van Timmeren (multi-instrumentalist waar ik al sinds mijn zestiende mee samenwerk) op dit CD project verder heb uitgewerkt.

Voor mij was het een hele mooie ervaring, om de verbinding met de jonge Jim (die ik ooit was en verloren waande) weer zo sterk terug te vinden, mijn activisme en het niet accepteren van de in mijn ogen van toen ook al door kapitalisme en liberalisme verziekte wereld. Het album kunstwerk werd gemaakt door mijn oudste dochter, Odette, die in de hoes zo prachtig het concept afbeeldde van 4 mensen (Tom, Thorvald, Deborah en ik) die leeftijdsgenoten zijn geworden in een virtuele werkelijkheid, dit product, Bigger than life, terwijl dat nu ook juist een schaal betreft waar we ons tegen verzetten. Verzet tegen het leven zelf, tegen de veroudering, met behulp van industrialisatie, die absoluut nergens toe leidt, of zoals ik het in de eerste song Funeral’s Wedding Day op mijn twintigste schreef en hier opnieuw als oude man herbeleef: we’re Death locaters, going nowhere, playing, praying …

Ook schreef ik 4 nieuwe songs voor dit album (waar onder de titelsong), waarin ik tracht de verbinding te leggen met mijn werk en leeropdracht: Brain & Technology. Bij deze de eerste clip!

Voor degene die nieuwsgierig is geworden naar het hele album, je kunt het gratis beluisteren op YouTube en ook op Spotify

https://youtu.be/FfRc9Yfrql4