Broedmachine voor de economie

Marianne legt uit dat ze geboren is met een open ruggetje, een sluitingsdefect van het ruggenmerg op het niveau van het heiligbeen. Officieel een sacrale myelomeningocele, ofwel een laaggelegen (sacraal, het heiligbeen) sluitingsdefect (Spina Bifida) waarbij het ruggenmerg bloot ligt. Hierdoor was het noodzaak om Marianne al 2 dagen na de geboorte te opereren, waarbij het openliggende ruggenmerg door de neurochirurg met hersenvliezen en daarna huid werd overdekt. Ondertussen is ze zelf kinderarts, en zo kan ze, zo vertelt ze tijdens het interview met een knipoog, weer iets teruggeven aan de maatschappij. Het zet me aan het denken...

Een cynisch perspectief op onze moderne samenleving stelt dat economische groei verheven is tot de nietsontziende motor achter wat wij vooruitgang noemen. Via lokale differentiaties - die vervolgens weer worden "opgeslokt" in hiërarchische integraties (Heinz Werner's orthogenetisch principe van ontwikkeling) - genereert deze economische motor een steeds meer geglobaliseerde wereld. Maar omdat oneindige groei uit eindige middelen logisch een onmogelijkheid is, loopt de motor op gezette tijden vast. Hoe goed men ook zijn best doet, de systeemcrisissen waar bij vastlopen sprake van is, zijn principieel onvoorspelbaar. Achteraf worden we overladen door "experts" die het allemaal al zagen aankomen en het wel even zullen uitleggen. Op zich niets nieuws. Als we nog even in dit abstracte en cynische perspectief blijven, zou je kunnen stellen dat de door de nietsontziende motor gegenereerde samenleving de meeste "leden" vooral promoveert tot "legkippen" voor de economie. Met andere woorden, zo'n samenleving is een geweldige legbatterij, die werkt zolang de economie op stoom blijft, waarin consumenten nog harder nodig zijn dan producenten.

De afgelopen week schreef ik voor een psychopathologie boek een hoofdstuk over Spina Bifida (SB) vanuit een neuropsychologisch ontwikkelingsperspectief. Bij de literatuurstudie kwam ik een aantal wetenschappelijke studies tegen die de economische kosten van de gemiddelde SB patiënt in kaart trachtten te brengen. Daarnaast heb ik met verschillende mensen gesproken, waarvan sommige een uitstekende carrière hebben kunnen maken (waaronder Marianne). Gemiddeld genomen, zo komt uit meerdere grootschalige onderzoeken naar voren, ervaren mensen met SB (en of hydrocephalus of "waterhoofd") geen verminderde kwaliteit van leven in vergelijking met de "normale" populatie. Wel wordt er gemiddeld (iets) meer dysfuntioneren ervaren op het gebied van seksualiteit en soms het vinden van een partner (onder meer doordat er soms sprake is van incontinentie en onzekerheid). Cognitieve ontwikkeling hoeft zeker niet achter te blijven. Echter, de lichamelijke ongemakken (soms meer, soms minder voorbijgaand van aard) kunnen leiden tot angst, een laag zelfbeeld, verminderde concentratie op school en door een combinatie hiervan cognitieve achterstand. Mijn blog van vorige week (de kracht van beperking) is hier van toepassing, een deel van de kinderen ontwikkelt zich juist relatief beter dan de broertjes en zusjes zonder SB, en eveneens een deel komt op achterstand.

Waar het me nu om gaat, is dat het tellen van de kosten van een bepaalde aandoening zoals Spina Bifida in het economisch systeem waarin wij leven, ongeïnformeerd gebeurt. Dat geldt ook voor het afstemmen van premies op bijvoorbeeld over- of ondergewicht, of veel of weinig aan sport doen. Natuurlijk zijn er bij SB noodzakelijke kosten (operaties, soms levenslange incontinentiematerialen, aangepaste beugels voor bijvoorbeeld de voeten en onderbenen omdat de spieren verzwakt zijn door verslechterde aansturing, etc.). Maar voor ieder mens worden levenslange kosten gemaakt: voeding, kleding, vermaak, scholing etc. Er zijn grote, kleine, dikke, dunne, domme, slimme, voorspelbare en onvoorspelbare mensen en dito kosten. Wij zijn allemaal consumenten, dat is een belangrijk aspect van onze economische motor. Het hele systeem dat er voor zorgt dat jij en ik niet zelf ons eten hoeven te verbouwen, of, als we toevallig boer zijn, niet zelf bijvoorbeeld onze penicilline hoeven te produceren, draait bij de gratie van onze verschillende consumptiebehoeften en (helaas in steeds mindere mate, vandaar dat ik van een legbatterij sprak) productie van diensten en goederen. Leven met een disease is dus "voer" voor de economische motor van vooruitgang, en de kosten zijn dan ook niet te berekenen, zonder ook de opbrengsten mee te nemen (in de gezondheidszorg verdient men er een boterham aan, eventuele therapieën, behandelingen en materialen worden steeds beter en hebben een uitstraling op andere gebieden). De economische waarde van lifestyle guru's, magazines en sportscholen zou bijvoorbeeld direct verdampen als gezond gedrag vanzelfsprekend was.

Ook prenatale testen op SB worden soms in het kader van (maatschappelijke) kosten (en/of leed) reductie gepresenteerd. Natuurlijk kan ik begrijpen dat aankomende ouders de extra zorg niet willen, ook al weten we dat niets en niemand zonder tegenwind tot bloei zal komen. Buiten het feit om dat de extra zorg en kosten slechts gemiddeld genomen kunnen worden ingeschat, en dus niet per definitie voor het individu in de buik van de geteste moeder gelden (een deel van de mensen met SB gaat feitelijk probleemloos door het leven), is het beroepen op het economisch perspectief absoluut onzinnig! Niets is wat het lijkt!

"Staatsgreep"

Een “staatsgreep” met de zege van het volk!

Het moet me toch van het hart, het doet me zeer. Al die mensen die ik ken bij partijen als D66, PvdA en Groen Links die ik de afgelopen weken enthousiast campagne zag voeren in hun provincie, waarvan sommige als bestuurder met hart en ziel de gemeenschap dienen. Al die mensen die serieus met provinciebeleid bezig zijn, genuanceerde meningen goed op elkaar afstemmen, en die in mijn netwerk zitten, en nu maar moeten afwachten welke nog onbekende "bezetters" onder de vlag FvD de zetels gaan bezetten; ik wil ze mijn medeleven betuigen. Want deze “bezetters” staan onzichtbaar in het kielzog van hun leider/populist. Zij gingen niet het gesprek aan, flyerde niet, en stonden niet in weer in wind hun mannetje/vrouwtje. Zij zijn papieren mensen, tegenover de echte mensen, met een echte kijk op de echte problemen en vraagstukken in de provincies waar ik werk (Overijssel en Gelderland) en woon (Groningen), en die nu misschien hun plaats moeten afstaan aan de nieuwe bezetters, die notabene door de officiële poort naar binnen komen. Het spijt me! 

Wat ik echt niet begrijp is hoe in “mijn” prachtige Groningen zoveel medebewoners kennelijk voor uitbreiding van de gaswinning hebben gekozen (FvD is voor uitbreiding van de gaswinning).  Naar mijn idee zou het niet moeten kunnen dat ons democratisch systeem zo gemakkelijk gekaapt kan worden door populisten. Ook met LPF kregen we een plotselinge “paleisrevolutie”, met allemaal nieuwe bestuurders in het kielzog van Pim Fortuyn, die grotendeels al snel niet tegen hun nieuwe bestuurlijke verantwoordelijkheden opgewassen bleken te zijn. Politiek succes is schaalbaar, en daarmee niet altijd stabiel. In een schaalbare wereld, is succes niet per definitie verbonden aan productie. Doordat bijvoorbeeld een gedicht gedrukt kan worden, zullen sommige gedichten van al lang overleden dichters ons weerhouden om naar levende talenten in onze omgeving te luisteren. In een schaalbare wereld is de verbinding tussen product en waardering niet meer lineair. Hypes kunnen de wind in de zeilen krijgen, de vlam in de pan doen slaan, een nummer een hit worden, en daarmee worden anderen weggedrukt (een schaalbaar systeem kent een paar reuzen en heel veel dwergen). Voor een deel komt populistisch succes dus door de schaalbaarheid van succes, en deels, zo leerde ik uit de krant van prof. Elzinga, door een weeffout in ons staatskundig systeem sedert 1983. 

Kortom, in zekere zin hebben we te maken met een "staatsgreep" op provincieniveau met de instemming van een heleboel medelanders, en dat onder de naam "democratie". In het NRC van gisteren zegt hoogleraar staatsrecht in Groningen Douwe Jan Elzinga over de winst van Forum voor Democratie: "Deze winst voor Forum voor Democratie beschadigt de provinciale politiek. Want de winst heeft zero te maken met de provincie. Baudet heeft wat lopen roepen over immigratie en het klimaat, meer niet. Reken maar dat andere partijen zijn strategie nog meer gaan afkijken. Nog meer de landelijke kaart spelen. En, meer slecht nieuws voor de provincie: Forum voor Democratie lijkt totaal niet geïnteresseerd in provinciale politiek, in zaken als ruimtelijke ordening. Dat is een probleem nu de partij zo groot is.” 

Laten we hopen dat de verstandige weg die ingezet is met betrekking tot klimaat en het omarmen van de kansen die diversiteit ook biedt (breed gedragen, van VVD tot en met GroenLinks) niet door de bezetters zal worden verlaten! Sorry!

De kracht van beperking!

Afgelopen weekend kreeg ik van YouTube als suggestie een "documentaire" aangereikt, waarin David Bowie's leven wordt gerelateerd aan het "overkomen" van de familiaire schizofrenie van zijn moeders kant. Los van de "kwaliteit" van het filmpje, sluit dit aan op wat in mijn vorige blog ter sprake kwam: soms worden mensen sterker door de "strijd" (Bowie werd een rocklegende), en soms werkt een strijd of beperking desastreus (Bowie's broer pleegde zelfmoord in een psychiatrische inrichting). Dit betreft niet alleen mensen, maar zeker ook menselijke producten. Sommige producten, zoals de eerste pc's kwamen heel prematuur op de markt om via vele aanpassingen steeds beter te worden, terwijl andere producten al bijna perfect op de markt komen. Dat laatste heb ik tot mijn verrassing kunnen ervaren met mijn eerste IPad in 2010.

Het fascineert me al vele jaren dat veel grote kunstenaars en wetenschappers aan den lijve beperking hebben ervaren en daar uiteindelijk zo enorm sterk door zijn geworden. Een extreem voorbeeld is Stephen Hawking, die nadat de diagnose ALS in begin 1963 werd gesteld, nog moest beginnen aan zijn werkelijk grootse wetenschappelijke loopbaan. Andere mensen, waaronder Steve Jobs en Richard Branson, bereikten de top nadat op school bleek dat ze dyslectisch waren. Ook hier geldt dat restrictie soms tot krachten leidt, maar helaas ook vaak tot het omgekeerde (uitsluiting/handicap). Een tamelijk extreem voorbeeld vormt Daniel Kish, die beide ogen verloor aan kanker toen hij pas 13 maanden oud was en via echolocatie leerde als het ware via zijn oren te zien: zijn visuele cortex verwerkt het geluid met betrekking tot ruimtelijke locaties. Dat gaat zo goed, dat Daniel zelfs kan mountainbiken door de wildernis, iets dat hij ook andere blinde mensen leert door echolocatie aan te leren. Ook veel biografieën van grote artiesten en schrijvers tonen in de beginjaren zware tegenslagen, soms zelfs met psychiatrische opnames, zoals bijvoorbeeld bij Herman Hesse. Isaac Newton (1642-1726) was zo beperkt in het georganiseerd krijgen van de alledaagse zaken, dat hij zijn grootse ideeën pas goed uitgewerkt en op papier (de revolutionaire Principa uit 1687) kreeg toen een andere eminente wiskundige (Edmond Halley, 1656-1742) hem ging helpen zijn dagelijks leven te ordenen ... Soms leidt isolatie en beperkte focus tot motivatie en inventiviteit, terwijl comfort en continue beschikbaarheid soms leidt tot passiviteit en stilstand.

Het voorbeeld van de tsunami uit mijn blog van vorige week - sommige vernietigingen leiden tot verlatenheid, terwijl andere vernietigingen tot snelle wederopbouw leiden - is een mooi voorbeeld van sterker uit de strijd komen. In de bekende Disney film Mulan zegt de keizer aan het eind, als notabene een jong meisje de Hunnen heeft verslagen en China heeft gered: the flower that blooms in adversity is the most rare and beautiful of all". Maar als je goed kijkt is er altijd tegenwind nodig om sterk te worden. Niet voor niets staan voor de zoveelste keer op rij ook dit jaar weer Finland, Noorwegen en Denemarken in de top 3 van de World Happiness Report 2017. Samen de kou trotseren en de onherbergzame winter doorkomen brengt saamhorigheid, organisatievermogen en inventiviteit. Maar met al mijn gesnotter tijdens mijn voorjaarsgriepje aan bed gekluisterd, verkies natuurlijk ook ik een goede gezondheid zonder tegenslag!

Regular man (I'm not a spaceman) ...

Dit jaar is het 50 jaar geleden dat ik als kleine jongen aan de zwart-wit tv gekluisterd zat: in de nacht van 20 naar 21 juli landde de Apollo 11 op de maan en zette Neil Armstrong en Buzz Aldrin (de derde astronaut - Michael Collins - bleef in de Apollo) hun eerste stapjes op de maan. Armstrong sprak de historische woorden "that's one small step for man, one giant leap for mankind". Aan boord hadden ze de nieuwe wereld (9e) symfonie van Antonin Dvorak, de symfonie die ik als 9 jarige op de platenspeler van mijn ouders al helemaal grijs had gedraaid. Wat een jongensdroom. Het werd allemaal nog mooier toen enkele jaren later mijn interesse in één keer voor popmuziek gewekt werd door Space Oddity, de prachtige debuutsingle van David Bowie...

Niets is wat het lijkt. Hoewel 1969 nog steeds geassocieerd wordt met de astronauten en hun maanlanding, gebeurde er in dat jaar iets dat voor de mensheid veel grotere gevolgen zou krijgen. Notabene, de bedenker en grote man erachter was een psycholoog: J.C.R. Licklider. Geen astronaut, geen componist en geen rockster, maar een psycholoog. In 1962 bedacht hij het, en in 1969 werd het operationeel: het internet, dat toen het ARPA-net werd genoemd. Het verbond grote computer mainframes van Amerikaanse universiteiten met elkaar via een soort "hubs" (Honeywell computers, elk ter grootte van een ijskast). Nog weer 20 jaar later werd door Tim Berners-Lee het world wide web uitgevonden en pas de laatste 15 a 20 jaar werd het langzaam meer algemeen en zou het de wereld volledig veranderen in de smart en interconnected wereld zoals we die nu kennen.

Twee aspecten hierin sluiten aan op thema's waar ik regelmatig op terugkom: 1. De principiële onvoorspelbaarheid van de toekomst en 2. Het belang van relatieve buitenstaanders in werkelijk grootse vooruitgang. Met betrekking tot dat laatste is het natuurlijk mooi om te zien dat juist psychologen essentiële bijdragen hebben geleverd in de uitvinding van (neuronale) netwerken, machineleren en Artificiële Intelligentie. Voor mijn studenten die soms een hekel hebben aan STEM (science, technology, engineering, mathematics: verplicht onderdeel van onze Saxion psychologieopleiding) is het zien van deze verbinding van belang, net zoals voor de beleidsmakers en subsidieverstrekkers. Veel studenten, managers en politici hebben zonder het door te hebben bij psychologie vooral de associatie met het beroepsdomein van de psychiater. Dat is grotendeels een onjuiste, of beter, al te eenzijdige associatie, hoewel niet ontkend kan worden dat psychologen ook voor de psychiatrie een fundamentele rol hebben gespeeld en nog steeds spelen.

Twee begrippenparen uit het werk van de wiskundige/bioloog Stuart Kauffman zijn hier van belang: (1) local adaptations versus long jumps en (2) entropie versus negentropie. Te beginnen met het eerste paar. Local adaptations versus long jumps is als evolutie versus revolutie, of als continu versus discontinu, als wetenschap volgens de boekjes versus dissidente wetenschap, lean versus serendipiteit, of, refererend aan mijn blog van enkele weken geleden, als regel-geleid gedrag versus regel-overtredend gedrag. Local adaptations zijn te voorspellen. Ze hebben betrekking op optimalisatie. Long jumps zijn niet te voorspellen, ze zijn bijvoorbeeld de gevolgen van catastrofes.

Hoewel de effecten van een long jump onvoorspelbaar zijn, kunnen ze zowel entropisch (met ontbinding of chaos als gevolg), als - juist omgekeerd - negentropisch zijn. Stel dat een tsunami een heel landdeel vernietigt. Na 3 jaar is het ene buurtschap een spookdorp geworden, terwijl op een andere plek alweer na 3 weken nog slechts nauwelijks iets van de verwoesting te zien is. Achteraf is dit te "begrijpen": een gehucht waar toch al geen winkels meer waren, waar niemand meer werkte en waar mensen dus slechts kwamen om te slapen, zal na de uitkering van de verzekering vanwege de vernietigde huizen makkelijker verlaten worden, dan een plaats waar veel mensen werken, leven en wonen. Maar is slechts wijsheid achteraf. Het gehucht is onderhevig aan entropie (de structurele samenhang maakt plaats voor de chaos die de ontbinding kenmerkt). De snelle wederopbouw en wellicht zelfs verbetering is negentropisch, in lijn met de gedachte van Nietzsche "What doesn't kill you makes you stronger"). De wiskundige Nassim Taleb spreekt van fragiel en antifragiel (sterker uit de strijd tevoorschijn komen).

Met het oog op de geboorte van het internet 50 jaar geleden, is het interessant dat deze echte revolutie vermomd ging als een evolutie. Zelfs nu nog is Licklider nauwelijks bekend. Een regular man. En de revolutionair ogende spacemen van weleer, bleken achteraf toch veel meer onderdeel te zijn van een evolutie. Want al in de 17de en 18de eeuw droomde men van een maanwandeling. Achteraf is ook dit makkelijk gezegd, 1969 was het jaar dat het internet op nog beperkte schaal ontstond en natuurlijk zou het de mensheid radicaal veranderen. Op dat moment was het onmogelijk om de impact van het web te voorzien... Keep on (space) dreaming!

(wordt vervolgd)

De wonderlijke verdwijning van ... muziekonderwijs.

Al vaker sprak ik mijn verwondering erover uit. Muziek behoort in mijn ogen tot het mooiste dat de mens voortbrengt. Tegelijkertijd vormt ze steeds minder een serieus onderdeel van ons onderwijs. Muzikaliteit en muzikale responsiviteit vormen geen onderdeel van om het even welke intelligentie test, terwijl muzikale en psychologische (en brein) ontwikkeling sterk aan elkaar verbonden zijn. Leo Samama, bijvoorbeeld, stelt in zijn boek "De zin van muziek" dat muziek vanwege haar hoge abstractiegraad het verstand traint. Muziek is vormend voor onze manier van denken en ons geheugen door het aanscherpen en ontwikkelen van ons associatievermogen en de verbeeldingskracht. Hoogleraar Henkjan Honing laat in zijn boek "Iedereen is muzikaal" zien dat het vermogen om muziek te kunnen genereren en  "verwerken" - muzikaliteit - een algemeen menselijk vermogen is, dat de meeste andere dieren niet op een vergelijkbare wijze hebben. Het verband tussen muzikale ontwikkeling en algemeen cognitief (en dan met name executief en geheugen) functioneren, is in psychologisch onderzoek diverse keren aangetoond. 

Juist omdat muzikale ontwikkeling in potentie een belangrijke rol speelt in de ontwikkeling van het abstractievermogen en geheugen (bijvoorbeeld versjes om zaken te onthouden), wordt muziek in therapieën, reclames en films veelvuldig ingezet. Denk bijvoorbeeld aan muziek om rouw te verwerken, of meer algemeen, om emoties te kanaliseren en zo zaken te verwerken. Of aan muziek om letterlijk en/of figuurlijk in beweging te komen (dans), of de bewegingen onderling te coördineren (van marsmuziek tot negrospirituals). In uitdrukkingen als "ergens muziek in zien zitten" en "dat klinkt als muziek in mijn oren" ligt het verband tussen muzikale en cognitieve harmonie verborgen. Muziek kan buitengewoon suggestief zijn, en aanzetten tot reflectie. Denk bijvoorbeeld aan het horen van trage, droevige muziek bij beelden van opgewekt spelende kinderen.  

Ondanks het feit dat we allemaal muzikaal zijn, en bijna iedereen iets heeft met muziek, speelt muziek in ons onderwijs en in onze expliciete psychologische (emotionele, mentale, motorische) ontwikkeling nu minder een rol dan zo'n beetje altijd hiervoor. In de oudheid tot in de middeleeuwen was muziekonderricht een essentieel onderdeel van het wiskundeonderwijs: in het Quadrivium vormden wiskunde, geometrie, muziek en astronomie een viereenheid. Ook in China benadrukte onder meer Confucius het belang van muziekonderricht en de samenhang tussen dichtkunst, wetten en muziek. 

Muziek is een universeel menselijk fenomeen, iedere cultuur kende haar eigen muziek. Onze huidige tijd biedt juist door de technologie een geweldige toegang tot muziek, in ontelbare smaken, van oud tot nieuw, in zeer uiteenlopende uitvoeringspraktijken, van etnisch tot rock, van barok tot hedendaags. Juist hierom is het zo verwonderlijk dat we zo afzijdig (school/onderwijs) en eenzijdig (allemaal hiphop op de sociale media: accent op eenvormige deuntjes en dreuntjes) met muziek omgaan. Grote technologische mogelijkheden hebben kennelijk tot inertie geleid in keuzevrijheid. En daarmee in het onbenut laten van ontwikkel-potentiaal, op drie niveaus: individueel, groepsverbanden, onze samenleving als geheel. 

Muziek is een "taal" zonder woorden. Als cognitieve abstractie genereert het bouwstenen die we woordenloos met elkaar delen binnen een cultuur, en vaak ook tussen verschillende culturen. Deze bouwstenen kunnen onderdelen vormen van de tacit knowledge (de impliciete kennis, die vaak als sociale olie communicatie tussen mensen bevordert). Muziek kan ons als mens bevestigen op individueel niveau, op groepsniveau, en als mensheid. Kortom, het wordt hoog tijd voor de terugkeer van muziekles in ons onderwijs vanaf het Basisonderwijs.

Wake up call

Toen de achttienjarige Bill Gates en de twee jaar oudere Paul Allen in 1973 de producent van de zelfbouwcomputer van MITS (de Altair 8800) opbelden met de mededeling dat ze een basic-interpreter hadden voor de Altair, moesten ze nog aan het bouwen beginnen. In 1975 verkochten ze de interpreter daadwerkelijk en was Micro Soft (nu Microsoft) een feit. Vervolgens kochten ze voor 50.000 dollar het besturingssysteem 86-DOS, bouwde het om tot MS-DOS en kregen het voor elkaar om in 1981 dat systeem standaard op IBM computers geïnstalleerd te krijgen.

Deze kleine geschiedenis bevat de belangrijkste componenten van mijn twee laatste blogs: een (kleine) leugen/onwaarheid (bluf) en de illusion of knowledge. Zonder regels en incidenteel overtreding van die regels is er geen vooruitgang, hoewel overtreding juist pas ergens toe kan leiden als anderen zich massaal voorspelbaar (regelgeleid) gedragen. En als we alleen maar zouden handelen vanuit wat we echt begrijpen (dus zonder illusion of knowledge), zouden we ons massaal als zwakbegaafden door de wereld begeven. Normale mensen doen aan wat in de psychologie over-claiming wordt genoemd: het jezelf in een beter daglicht stellen door de overschatting van je eigen kennis met betrekking tot producten, concepten, personen, gebeurtenissen, etc. Echter, Bill Gates en Paul Allen hebben hun aanvankelijke bluf en over-claimde kennis ("we hebben een basic-interpreter" en later "we hebben een besturingssysteem voor PC's") door keihard werken getransformeerd tot echte kennis. Dat is één van de redenen dat zij - en met hen vele andere multinationals - daadwerkelijk het voor het zeggen hebben in de wereld waarin wij nu leven. Zij maken de regels, veel meer dan dat de politiek dat doet. Hoe zit dat?

Politiek wordt van binnenuit uitgehold door populisten, die om stemmen te winnen hele werelden aan illusoire kennis bij elkaar "over-claimen". Ze nemen het daarbij schijnbaar altijd op voor "de gewone man". De gewone man zou slachtoffer zijn van de elite, of van linkse hobby's, of van journalisten, of van de multinationals, of van "de Efteling in Den Haag". Ze postuleren hierbij inaccurate veronderstellingen en over-claimen dat als zij het voor het zeggen hebben, er eindelijk eens in het belang van de gewone mensen zou worden gehandeld. Populisme vormt hiermee vaak een variatie op het thema van de jaren 80 cabaretiers Van Kooten en de Bie: "geen gezeik, iedereen rijk". Ondanks de volstrekte onmogelijkheid om beleid te kunnen uitvoeren op grond van dergelijke overclaimde kennis (die hun publiek denkt te begrijpen: "eindelijk iemand die voor onze belangen opkomt"), krijgen populisten en hun partijen wel stemmen. Ze ondermijnen daarmee serieuze politiek. Vliegverkeer aan banden leggen, bijvoorbeeld, wordt door de populisten vertaald als het afnemen van het recht op vakantie van de gewone man. Serieuze politici moeten luisteren naar het publiek. Dus gaan we gewoon door met vliegen, 3,33 liter kerosine per Airbus per seconde, duizenden vliegtuigen continu in de lucht. Voor eigen roem en glorie ondermijnen populisten onze democratie, maken ze toekomstbestendig beleid praktisch onverkoopbaar. En serieuze partijen hebben geen keus, er tegen in gaan sterkt de populisten alleen maar. Dan maar zelf ook populisten toelaten in de eigen gelederen.

Een belangrijke politieke beslissing met het oog op de middellange of zelfs lange termijn, kan steevast rekenen op ondermijning door populisten. Een bedrijf kan wel plannen op de middellange en lange termijn, tenzij de aandeelhouders een meerderheid vormen. Als we niet willen dat de democratie gekaapt wordt door populisten, zouden we maatregelen moeten nemen. Een mogelijkheid is het afschaffen van democratie. In China kan er bijvoorbeeld wel in korte tijd een spoorweg worden gelegd over honderden kilometers, of huisvesting worden geregeld voor vele duizenden mensen. Maar als we - minder drastisch - de democratie willen behouden, moeten we eisen stellen aan populistisch gedrag van politici. Om dokter te kunnen worden, moet je over uitstekende intellectuele capaciteiten beschikken. Om elektricien te kunnen worden, moet je zeer systematisch en nauwgezet kunnen werken. Maar om iets te zeggen te mogen hebben in het belangrijkste vakgebied dat we hebben - openbaar bestuur - hoef je aan geen enkele aanvullende eis te voldoen. Mensen als Wilders vieren gewoon hun gouden jubileum. Over de ruggen van de zwakkeren in de samenleving, die ook nog denken dat de populist voor ze opkomen. We laten openbaar bestuur kapen door iedere zichzelf overschreeuwende populist.

In plaats van in de eigen partijen ook populistisch gedrag te zetten tegenover dat van populistische partijen, zouden we als samenleving eisen moeten gaan stellen. Net als aan artsen, onderwijzers, agenten, elektriciens, in zo'n beetje ieder ander echt vak. We zouden bijvoorbeeld politici en partijen kunnen verplichten populistische uitspraken zodra die draagvlak krijgen verplicht kunnen laten analyseren door een jury van zowel vakmensen als leken. Het is een duur middel, maar als we de beslissingen over zaken als wel of geen Europese eenwording, of wel of geen klimaatmaatregelen aan het publiek overlaten, kunnen we er zeker van zijn dat velen de discussie niet kunnen volgen. Populisten maken hier gebruik van door het publiek het gevoel te geven dat ze het wel begrijpen. Ze leggen het dan even fijntjes "uitleggen" vanuit hun over-claimde en dus illusoire kennis. En een partij zonder populisme wordt weggehoond en weggestemd. Exit democratie!